ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 2014-2015 (Ε2)
2/12/2014
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Για να ξέρουμε κατ' αρχήν πού ...πατάμε, το δάπεδο πάνω στο οποίο θα περπατήσουμε για να εισέλθουμε στο Μουσείο, το πατούσαν κάποιοι πλούσιοι Αθηναίοι του 2ου-3ου αιώνα, αφού ήταν δάπεδο της έπαυλής τους!
Αποκαλύφθηκε το 1968 σε ανασκαφή στην οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου.
Από το 1971 μεταφέρθηκε εδώ και από τότε κοσμεί την είσοδο του Μουσείου.
Αυτόν τον καιρό γίνονται εργασίες για να μεταφερθεί (για λόγους προστασίας) σε ειδικά διαμορφωμένον χώρο στο εσωτερικό του Μουσείου.
Αποκαλύφθηκε το 1968 σε ανασκαφή στην οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου.
Από το 1971 μεταφέρθηκε εδώ και από τότε κοσμεί την είσοδο του Μουσείου.
Αυτόν τον καιρό γίνονται εργασίες για να μεταφερθεί (για λόγους προστασίας) σε ειδικά διαμορφωμένον χώρο στο εσωτερικό του Μουσείου.
Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα: «Από τα αρχαία χρόνια στα βυζαντινά»
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Από τα αρχαία χρόνια στα βυζαντινά» είναι βασισμένο στην θεματική ενότητα «Από τον αρχαίο κόσμο στον βυζαντινό», η οποία είναι μέρος της μόνιμης έκθεσης του Μουσείου.
Στο πρόγραμμα παρουσιάζονται διάφορα αντικείμενα-εκθέματα, από τα ελληνορωμαϊκά χρόνια μέχρι την πρώτη βυζαντινή περίοδο,
και επιχειρείται να κατανοήσουμε το πέρασμα της ζωής από την ελληνορωμαϊκή εποχή μέχρι την σταδιακή επικράτηση του χριστιανισμού στις αρχές της βυζαντινής περιόδου.
Στο πρόγραμμα παρουσιάζονται διάφορα αντικείμενα-εκθέματα, από τα ελληνορωμαϊκά χρόνια μέχρι την πρώτη βυζαντινή περίοδο,
και επιχειρείται να κατανοήσουμε το πέρασμα της ζωής από την ελληνορωμαϊκή εποχή μέχρι την σταδιακή επικράτηση του χριστιανισμού στις αρχές της βυζαντινής περιόδου.
1. Εισαγωγικά
Η μετάβαση από τον αρχαίο κόσμο στον βυζαντινό γίνεται σταδιακά. Από το τέλος του 2ου αι. μ.Χ. ο χριστιανισμός έχει αρχίζει να κερδίζει έδαφος. Σημαντικό ρόλο παίζει η νομιμοποίηση της χριστιανικής θρησκείας το 313 μ.Χ. από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Εκείνη την εποχή εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα χριστιανικής τέχνης, η οποία αποκτά δημόσιο και "επίσημο" χαρακτήρα.
Η μεταφορά της πρωτεύουσας από την Ρώμη στο Βυζάντιο μετατοπίζει το κέντρο βάρους από την λατινική Δύση στην εξελληνισμένη Ανατολή. Ο χωρισμός του ρωμαϊκού κράτους σε ανατολικό και δυτικό το 395, η διάλυση του δυτικού τμήματος το 476 και το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών το 529 από τον Ιουστινιανό είναι σημαντικά ορόσημα για το τέλος του αρχαίου κόσμου.
Η μεταφορά της πρωτεύουσας από την Ρώμη στο Βυζάντιο μετατοπίζει το κέντρο βάρους από την λατινική Δύση στην εξελληνισμένη Ανατολή. Ο χωρισμός του ρωμαϊκού κράτους σε ανατολικό και δυτικό το 395, η διάλυση του δυτικού τμήματος το 476 και το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών το 529 από τον Ιουστινιανό είναι σημαντικά ορόσημα για το τέλος του αρχαίου κόσμου.
2. Τα σύμβολα: Από την ειδωλολατρία στον χριστιανισμό
Oι χριστιανοί, στην αυγή της χριστιανικής τέχνης, δανείστηκαν μορφές από τον αρχαίο κόσμο, γνωστές και οικείες. H μορφή του βοσκού με το μοσχαράκι στους ώμους (του "Μοσχοφόρου") χρησιμοποιήθηκε για να αποδώσει την ιδέα του Χριστού ως Καλού Ποιμένος.
Με τον ίδιο τρόπο, ο Oρφέας, ο μυθικός κιθαρωδός από την Θράκη που μάγευε με την λύρα του τα ζώα γύρω του, θεωρήθηκε από τους χριστιανούς ότι μπορούσε να αποδώσει αλληγορικά τον Xριστό που με τον λόγο του και αυτός μαγεύει τους ανθρώπους.
"Ορφέας", μαρμάρινο αγαλμάτιο, 4ος αι. μ.Χ. Βυζαντινό Μουσείο
3. Η καθημερινή ζωή
Η ιδιωτική και δημόσια ζωή κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο είναι αρκετά ίδια με την ζωή στα ελληνορωμαϊκά χρόνια. Άλλες αρχαίες πόλεις σταματούν να υπάρχουν και άλλες καινούριες δημιουργούνται.
Το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού ζούσε και εργαζόταν στην ύπαιθρο, σε αγροτικές ασχολίες.
Η εξάπλωση του χριστιανισμού προκαλεί σταδιακά σημαντικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η επίδραση της νέας θρησκείας αποτυπώνεται τόσο στα κοσμήματα όσο και στα αντικείμενα καθημερινής χρήσης (κεραμικά σκεύη, μεταλλικά αντικείμενα).
Το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού ζούσε και εργαζόταν στην ύπαιθρο, σε αγροτικές ασχολίες.
Η εξάπλωση του χριστιανισμού προκαλεί σταδιακά σημαντικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η επίδραση της νέας θρησκείας αποτυπώνεται τόσο στα κοσμήματα όσο και στα αντικείμενα καθημερινής χρήσης (κεραμικά σκεύη, μεταλλικά αντικείμενα).
Επίκρανο μαρμάρινης παραστάδας (το πάνω μέρος από κολώνα που βρισκόταν δίπλα από πόρτα σπιτιού)
Περίπου 4ος-5ος αιώνας
Περίπου 4ος-5ος αιώνας
Κεντητός χιτώνας, με παράσταση αγγέλου
Περίπου 4ος-5ος αιώνας
Περίπου 4ος-5ος αιώνας
Πιθανόν κάλυμμα ή κουρτίνα σπιτιού
Περίπου 5ος-6ος αιώνας
Περίπου 5ος-6ος αιώνας
Παιδικός χιτώνας, με υφασμένες ανθρώπινες μορφές, ζώα και φυτά
6ος αιώνας
6ος αιώνας
4. Οι ναοί
Από το α΄ μισό του 4ου αιώνα άρχισε η ανέγερση μεγαλοπρεπών εκκλησιών, τα οποία πολλές φορές αποτελούσαν αυτοκρατορικά ιδρύματα.
Ο τύπος κτιρίου που επικράτησε είναι γνωστός με το όνομα «βασιλική», με πρότυπο το αντίστοιχο ρωμαϊκό κτίριο συγκεντρώσεων. Ήταν κατά κανόνα μια ορθογώνια αίθουσα, συνήθως ξυλόστεγη, που χωριζόταν κατά μήκος με κιονοστοιχίες σε τρία ή περισσότερα μέρη, τα κλίτη, και έφερε πλούσιο γλυπτό και ζωγραφικό διάκοσμο. Η είσοδος βρισκόταν δυτικά, όπου υπήρχε επιμήκης χώρος, ο νάρθηκας. Ανατολικά ανοιγόταν η κόγχη του ιερού βήματος. Το κεντρικό κτήριο συμπλήρωναν μια αυλή με στεγασμένες στοές, ένα αίθριο, καθώς και κάποια άλλα κτίσματα που εξυπηρετούσαν ειδικές λειτουργικές ανάγκες.
Ο τύπος κτιρίου που επικράτησε είναι γνωστός με το όνομα «βασιλική», με πρότυπο το αντίστοιχο ρωμαϊκό κτίριο συγκεντρώσεων. Ήταν κατά κανόνα μια ορθογώνια αίθουσα, συνήθως ξυλόστεγη, που χωριζόταν κατά μήκος με κιονοστοιχίες σε τρία ή περισσότερα μέρη, τα κλίτη, και έφερε πλούσιο γλυπτό και ζωγραφικό διάκοσμο. Η είσοδος βρισκόταν δυτικά, όπου υπήρχε επιμήκης χώρος, ο νάρθηκας. Ανατολικά ανοιγόταν η κόγχη του ιερού βήματος. Το κεντρικό κτήριο συμπλήρωναν μια αυλή με στεγασμένες στοές, ένα αίθριο, καθώς και κάποια άλλα κτίσματα που εξυπηρετούσαν ειδικές λειτουργικές ανάγκες.
Τμήματα από το ψηφιδωτό δάπεδο, που συνδυάζουν την ρωμαϊκή με την βυζαντινή παράδοση.
Βρέθηκαν στην "Βασιλική του Ιλισσού", 5ος αι. μ.Χ., μία από τις σπουδαιότερες παλαιοχριστιανικές βασιλικές.
Η εικονογράφηση των ναών είναι αρκετά διαφορετική από την σημερινή. Εκτός από τα κλασικά χριστιανικά σύμβολα, όπως ο σταυρός, ζωγραφίζουν θέματα από την καθημερινή ζωή, όπως πουλιά, ζώα και λουλούδια.
5. Η νέα θρησκεία επικρατεί, αφανίζοντας τα ίχνη της παλαιάς
Από τον 6ο αιώνα η αρχαία θρησκεία απαγορεύεται μέσα στην επικράτεια του βυζαντινού κράτους. Έτσι, οι αρχαίοι ναοί περιέρχονται σε αχρηστία. Αρκετοί από αυτούς καταστρέφονται από τους φανατικούς χριστιανούς.
Όσα μνημεία γλυτώνουν την καταστροφή, μετατρέπονται (με τις απαραίτητες μετατροπές) σε χριστιανικές εκκλησίες.
Ο ναός του Ηφαίστου ("Θησείο"), στην αρχαία Αγορά μετατράπηκε σε ναό του Αγ. Γεωργίου.
Στα αρχαία χρόνια λατρευόταν άντρας (Ήφαιστος), στα χριστιανικά χρόνια επίσης άντρας (Άγ. Γεώργιος).
Στα αρχαία χρόνια λατρευόταν άντρας (Ήφαιστος), στα χριστιανικά χρόνια επίσης άντρας (Άγ. Γεώργιος).
Ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε εκκλησία της Παναγίας (της Αθηνιώτισσας).
Στα αρχαία χρόνια λατρευόταν η πιο αγαπημένη και οικεία θεά (Αθηνά), στα χριστιανικά χρόνια επίσης η πιο αγαπημένη και οικεία αγία (Παναγία).
Στα αρχαία χρόνια λατρευόταν η πιο αγαπημένη και οικεία θεά (Αθηνά), στα χριστιανικά χρόνια επίσης η πιο αγαπημένη και οικεία αγία (Παναγία).
Σε πολλούς από τους χριστιανικούς ναούς, μετά τον 6ο αιώνα βλέπουμε ενσωματωμένα αρχιτεκτονικά μέλη αρχαίων ειδωλολατρικών ναών. Οι κίονες των αρχαίων ναών ενσωματώνονται στους τοίχους του χριστιανικού ναού και πάνω σε διάφορα ειδωλολατρικά διακοσμητικά οι χριστιανοί χαράζουν νέα σύμβολα.
Ο διπλός ναός Αγίου Σάββα και Κοίμησης της Θεοτόκου, στην Καισάρεια (Μ. Ασία), με αρχιτεκτονική που παραπέμπει σε αρχαίο ναό.
Η μητρόπολη στις Συρακούσες
Όπως βλέπουμε από τους ενσωματωμένους κίονες, είναι ανακατασκευασμένος αρχαίος ναός.
Όπως βλέπουμε από τους ενσωματωμένους κίονες, είναι ανακατασκευασμένος αρχαίος ναός.
Ο θάνατος
Ο θάνατος, σύμφωνα με τη διδασκαλία του χριστιανισμού, αποτελεί μετάβαση από τον φθαρτό υλικό κόσμο στην αιώνια ζωή, «εν τόπω φωτεινώ, εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως», όπως αναφέρεται στη νεκρώσιμη ακολουθία. Είναι ένας μακρύς ύπνος εν αναμονή της ανάστασης κατά την Δευτέρα Παρουσία.
Τους πρώτους αιώνες (1ο-3ο) οι χριστιανοί έθαβαν συνήθως τους νεκρούς τους στα ήδη υπάρχοντα νεκροταφεία, όπου θάβονταν και εθνικοί, δηλαδή ειδωλολάτρες.
Τα πρώτα νεκροταφεία αποκλειστικά για χριστιανούς εμφανίστηκαν προς τα τέλη του 2ου αιώνα.
Οι μορφές των χριστιανικών τάφων, αλλά και πολλά νεκρικά έθιμα, όπως τα κτερίσματα που συνόδευαν τους νεκρούς, οι τελετές στη μνήμη τους, η κατάθεση προσφορών πάνω στους τάφους, αποτελούσαν συνέχεια ανάλογων παλαιότερων ειδωλολατρικών εθίμων.
Τους πρώτους αιώνες (1ο-3ο) οι χριστιανοί έθαβαν συνήθως τους νεκρούς τους στα ήδη υπάρχοντα νεκροταφεία, όπου θάβονταν και εθνικοί, δηλαδή ειδωλολάτρες.
Τα πρώτα νεκροταφεία αποκλειστικά για χριστιανούς εμφανίστηκαν προς τα τέλη του 2ου αιώνα.
Οι μορφές των χριστιανικών τάφων, αλλά και πολλά νεκρικά έθιμα, όπως τα κτερίσματα που συνόδευαν τους νεκρούς, οι τελετές στη μνήμη τους, η κατάθεση προσφορών πάνω στους τάφους, αποτελούσαν συνέχεια ανάλογων παλαιότερων ειδωλολατρικών εθίμων.
Και μια εικαστική παρέμβαση στο αίθριο του Μουσείου
Μπαίνοντας στο Μουσείο, βλέπουμε από μακριά ένα παράξενο καραβάκι!
Πλησιάζοντας πιο κοντά, βλέπουμε πως είναι ένα πραγματικό καΐκι ντυμένο με διάφορα μικρά μεταλλικά κομματάκια.
Το καΐκι αυτό έχει ένα ιδιαίτερο παρελθόν: Χρησιμοποιήθηκε τα προηγούμενα χρόνια για την μεταφορά μεταναστών μέσα από τα νερά του Αιγαίου.
Οι μεταλλικές καρτέλες μοιάζουν με τα τάματα που κρεμούν οι πιστοί στις εικόνες των εκκλησιών. Μόνο που αυτά είναι διαφορετικά τάματα... Πάνω τους είναι χαραγμένα ονόματα, ημερομηνίες και τόποι γέννησης 10.000 μεταναστών που μεταφέρθηκαν μέσα από το Αιγαίο, στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από κινδύνους της πατρίδας τους ή να βρουν μια καλύτερη μοίρα στην Ελλάδα...
Το έργο αυτό, διαχρονικό σύμβολο του ανθρώπινου δράματος, σύμφωνα με την πινακίδα δίπλα συμβολίζει το πέρασμα από την απόγνωση στην ελπίδα, από τον θάνατο στην ζωή...
Έχει τοποθετηθεί στην αυλή του Βυζαντινού Μουσείου στα πλαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του.