ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ (ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ)
ΕΝΟΤΗΤΑ Δ΄: Η Ελλάδα στον 19ο αιώνα
Κεφ. 7: Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ - ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ
Ο εκσυγχρονισμός της χώρας
Το 1881, με την προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας, ο πληθυσμός της χώρας μας αυξήθηκε και οι καλλιεργούμενες εκτάσεις πολλαπλασιάστηκαν. Η νέα, πιο μεγάλη, Ελλάδα έκανε σημαντικές προσπάθειες να εκσυγχρονιστεί και να γίνει ένα σύγχρονο αστικό κράτος σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Την εποχή αυτή δύο ήταν τα κυριότερα κόμματα που εναλλάσσονταν στην εξουσία: το πιο ευρωπαϊκό και εκσυγχρονιστικό του Χαριλάου Τρικούπη και το πιο συντηρητικό και λαϊκιστικό του Θεοδώρου Δηλιγιάννη. Κυρίως στις περιόδους κατά τις οποίες την διακυβέρνηση την είχε αναλάβει ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο οποίος επιχείρησε να οργανώσει το κράτος και να θέσει τις βάσεις της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας μας, πραγματοποιήθηκαν πολλά και σημαντικά έργα υποδομής. Εννιακόσια περίπου χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής, ακόμη περισσότερα χιλιόμετρα δρόμων σε όλη την Ελλάδα, η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, η αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας για να δοθούν τα εδάφη της σε ακτήμονες γεωργούς, είναι τα σπουδαιότερα από αυτά. |
Αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας (s3.amazonaws.com)
Η κρίση της σταφίδας και η πτώχευση του 1893
Εκείνη την εποχή η Ελλάδα ήταν από τις χώρες με την μεγαλύτερη παραγωγή σταφίδας.
Από το 1871 που η κυβέρνηση μοίρασε γη στους ακτήμονες, η παραγωγή σταφίδας αυξήθηκε κατακόρυφα. Μάλιστα, στις αρχές του 1880, μία ασθένεια που έπληξε την γαλλική σταφίδα ανάγκασε τους Γάλλους αγρότες να εισάγουν σταφίδα από την Ελλάδα.
Για πολλά χρόνια οι πόλεις της Πελοποννήσου πλούτισαν από το εμπόριο της σταφίδας.
Το κράτος εισέπραττε πολλά χρήματα από τους φόρους και μπορούσε μ' αυτά να χρηματοδοτεί ένα μεγάλο μέρος από τα μεγάλα δημόσια έργα.
Από το 1871 που η κυβέρνηση μοίρασε γη στους ακτήμονες, η παραγωγή σταφίδας αυξήθηκε κατακόρυφα. Μάλιστα, στις αρχές του 1880, μία ασθένεια που έπληξε την γαλλική σταφίδα ανάγκασε τους Γάλλους αγρότες να εισάγουν σταφίδα από την Ελλάδα.
Για πολλά χρόνια οι πόλεις της Πελοποννήσου πλούτισαν από το εμπόριο της σταφίδας.
Το κράτος εισέπραττε πολλά χρήματα από τους φόρους και μπορούσε μ' αυτά να χρηματοδοτεί ένα μεγάλο μέρος από τα μεγάλα δημόσια έργα.
Κάποτε, τα γαλλικά αμπέλια "θεραπεύτηκαν" και οι Γάλλοι παραγωγοί σταμάτησαν να αγοράζουν ελληνικά σταφύλια.
Το εμπόριο της ελληνικής σταφίδας έπεσε απότομα, το ίδιο και τα έσοδα του κράτους.
Εξαιτίας αυτής της κρίσης της σταφίδας η χώρα δεν μπορούσε να βρει τα απαιτούμενα χρήματα για να χρηματοδοτεί τα δημόσια έργα.
Ο βασιλιάς δεν έδινε την άδεια για καινούριο δάνειο (από το 1879 ως το 1890 η Ελλάδα είχε πάρει ήδη οκτώ δάνεια...), έτσι η κυβέρνηση προσπάθησε να βρει χρήματα παίρνοντας σκληρά οικονομικά και φορολογικά μέτρα εναντίον του λαού.
Αυτό είχε δύο συνέπειες:
Από την μια, το εξωτερικό χρέος της χώρας μεγάλωσε πάρα πολύ, δεν έγινε δυνατόν να βρεθούν χρήματα να πληρωθεί και το 1893 ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης ανακοίνωσε την πτώχευση της Ελλάδας, δηλαδή την αδυναμία του κράτους να πληρώσει το χρέος του.
Από την άλλη, τα σκληρά μέτρα και η βαριά φορολογία οδήγησαν σε αντίδραση του λαού και σε εργατικές κινητοποιήσεις, με πιο σημαντική εκείνη των μεταλλωρύχων του Λαυρίου το 1896, η οποία κράτησε 15 ημέρες και τελικά κατεστάλη βίαια, με νεκρούς και τραυματίες.
Το εμπόριο της ελληνικής σταφίδας έπεσε απότομα, το ίδιο και τα έσοδα του κράτους.
Εξαιτίας αυτής της κρίσης της σταφίδας η χώρα δεν μπορούσε να βρει τα απαιτούμενα χρήματα για να χρηματοδοτεί τα δημόσια έργα.
Ο βασιλιάς δεν έδινε την άδεια για καινούριο δάνειο (από το 1879 ως το 1890 η Ελλάδα είχε πάρει ήδη οκτώ δάνεια...), έτσι η κυβέρνηση προσπάθησε να βρει χρήματα παίρνοντας σκληρά οικονομικά και φορολογικά μέτρα εναντίον του λαού.
Αυτό είχε δύο συνέπειες:
Από την μια, το εξωτερικό χρέος της χώρας μεγάλωσε πάρα πολύ, δεν έγινε δυνατόν να βρεθούν χρήματα να πληρωθεί και το 1893 ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης ανακοίνωσε την πτώχευση της Ελλάδας, δηλαδή την αδυναμία του κράτους να πληρώσει το χρέος του.
Από την άλλη, τα σκληρά μέτρα και η βαριά φορολογία οδήγησαν σε αντίδραση του λαού και σε εργατικές κινητοποιήσεις, με πιο σημαντική εκείνη των μεταλλωρύχων του Λαυρίου το 1896, η οποία κράτησε 15 ημέρες και τελικά κατεστάλη βίαια, με νεκρούς και τραυματίες.
Γελοιογραφία της εποχής, που δείχνει τον Χαρ. Τρικούπη πάνω σε ένα καράβι που βυθίζεται να ψάχνει απεγνωσμένα να βρει δάνεια
(www.mixanitouxronou.gr)
(www.mixanitouxronou.gr)
Οι μεταλλωρύχοι του Λαυρίου
Ο Άγγλος Πρόξενος γράφει, το 1879, για τις συνθήκες ζωής των μεταλλωρύχων στο Λαύριο:
"Σε μικρά υποτυπώδη υπόστεγα ή καλύβες, που έχει χτίσει η εταιρεία στους λόφους όπου βρίσκεται το μετάλλευμα, ζουν οι εργάτες σε ομάδες 30 ως 40 ανδρών. Για τροφή έχουν συνήθως σκληρό, μουχλιασμένο ψωμί με κρεμμύδια και ελιές και για κρεβάτι την αρβανίτικη κάπα τους."
(Δερτιλής Γ., Ιστορία του Ελληνικού Κράτους 1830-1920, τ.Α΄, Εστία, Αθήνα 2005, σ.346)
"Σε μικρά υποτυπώδη υπόστεγα ή καλύβες, που έχει χτίσει η εταιρεία στους λόφους όπου βρίσκεται το μετάλλευμα, ζουν οι εργάτες σε ομάδες 30 ως 40 ανδρών. Για τροφή έχουν συνήθως σκληρό, μουχλιασμένο ψωμί με κρεμμύδια και ελιές και για κρεβάτι την αρβανίτικη κάπα τους."
(Δερτιλής Γ., Ιστορία του Ελληνικού Κράτους 1830-1920, τ.Α΄, Εστία, Αθήνα 2005, σ.346)
Τα μεροκάματα ήταν πολύ μικρά και οι συνθήκες δουλειάς τραγικές. Τα ατυχήματα και οι θάνατοι ήταν πολύ συχνά, εξαιτίας της ανυπαρξίας μέτρων προστασίας.
Σε περίπτωση θανάτου εργαζομένου από ατύχημα η εταιρεία έβαζε έμπιστούς της ανθρώπους να ψευδομαρτυρούν πως ο θάνατος οφειλόταν στην απροσεξία ή την κακή εργασία του θύματος.
Όσοι αρρώσταιναν στα μεταλλεία όχι μόνο ιατρική περίθαλψη δεν δικαιούνταν, αλλά ούτε καν φάρμακα.
Σε περίπτωση θανάτου εργαζομένου από ατύχημα η εταιρεία έβαζε έμπιστούς της ανθρώπους να ψευδομαρτυρούν πως ο θάνατος οφειλόταν στην απροσεξία ή την κακή εργασία του θύματος.
Όσοι αρρώσταιναν στα μεταλλεία όχι μόνο ιατρική περίθαλψη δεν δικαιούνταν, αλλά ούτε καν φάρμακα.
Το τέλος του Τρικούπη
Στην Ελλάδα συνηθίζουμε να φορτώνουμε όλα τα άσχημα γεγονότα σε έναν μόνον άνθρωπο (για να βγαίνουν αθώοι όλοι οι άλλοι...). Έτσι έγινε και με την περίπτωση του Τρικούπη. Φορτώθηκε στις πλάτες του την χρεωκοπία της χώρας (δεν είναι τυχαίο που ακόμη και σήμερα αναφερόμαστε στην "χρεωκοπία του Τρικούπη") και στις επόμενες εκλογές δεν βγήκε ούτε βουλευτής.
Ο αντίπαλος του Τρικούπη, ο Δηλιγιάννης, νικητής των εκλογών του 1895, ιππεύοντας πάνω στο άλογο αφήνει πίσω τον Τρικούπη (daskalosa.eu)
Απογοητευμένος, δεν θέλησε καν να μείνει στην Ελλάδα. Αποσύρθηκε στις Κάννες (Γαλλία), όπου και πέθανε το 1896.
Ανεξάρτητα από την κριτική για τις πολιτικές του επιλογές, το έργο που άφησε πίσω του, για την ανασυγκρότηση της χώρας, ήταν πολύ σπουδαίο.
Αυτός και ο Καποδίστριας, ήταν αδιαμφισβήτητα οι σημαντικότεροι ηγέτες της νεότερης Ελλάδας (οι οποίοι κατά "σύμπτωση" είχαν άδοξο τέλος).
Ανεξάρτητα από την κριτική για τις πολιτικές του επιλογές, το έργο που άφησε πίσω του, για την ανασυγκρότηση της χώρας, ήταν πολύ σπουδαίο.
Αυτός και ο Καποδίστριας, ήταν αδιαμφισβήτητα οι σημαντικότεροι ηγέτες της νεότερης Ελλάδας (οι οποίοι κατά "σύμπτωση" είχαν άδοξο τέλος).
Η αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων
Η άσχημη οικονομική κατάσταση της Ελλάδας δεν την εμπόδισε να οργανώσει το 1896 τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες (αφού τότε δεν απαιτούσαν τα υπέρογκα έξοδα που απαιτούν στις μέρες μας).
Παρ' όλο που η ιδέα της αναβίωσής τους ερχόταν από την αρχή της δημιουργίας του ελληνικού κράτους (μάλιστα οι Έλληνες από το 1859 διοργάνωναν κάτι παρόμοιο, τις Ζάππειες Ολυμπιάδες [1859, 1870, 1875, 1889]), οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί αγώνες όπως τους ξέρουμε σήμερα έγιναν για πρώτη φορά το 1896, χάρη στην επιμονή ενός ελληνολάτρη Γάλλου, του Πιέρ ντε Κουμπερτέν (Pierre de Coubertin).
Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897
Το 1896 στην Κρήτη ξέσπασε νέο επαναστατικό κίνημα. Η κυβέρνηση του Δηλιγιάννη (ο οποίος είχε διαδεχθεί τον Τρικούπη), πιεζόμενη και από το λαϊκό αίσθημα, έστειλε στρατιωτική βοήθεια στο νησί. Οι Οθωμανοί το θεώρησαν αθέτηση συμφωνίας και κήρυξαν στην Ελλάδα τον πόλεμο (Απρίλιος 1897).
Ο ελληνικός στρατός οικονομικά και οργανωτικά βρισκόταν σε άθλια κατάσταση, έτσι ο Οθωμανικός στρατός εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και κατέλαβε την Θεσσαλία, έφτασε σχεδόν μέχρι την Λαμία και σταμάτησε μόνον μετά από την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων.
Το αποτέλεσμα ήταν πως η Ελλάδα αναγκάστηκε να πληρώσει ένα υπερβολικά μεγάλο ποσό στο Οθωμανικό κράτος ως αποζημίωση, που για να το βρει αναγκάστηκε να πάρει δάνειο, με άσχημους όρους και να τεθεί κάτω από διεθνή οικονομικό έλεγχο. Και όταν λέμε για άσχημους όρους εννοούμε π.χ. πως μέχρι το 1981 όλα τα έσοδα από τον καπνό, τα τσιγαρόχαρτα, τα σπίρτα, το αλάτι, την ζάχαρη, τα τραπουλόχαρτα, το πετρέλαιο, κλπ. πήγαιναν για την αποπληρωμή εκείνου του δανείου.
Αυτός είναι και ο λόγος που μέχρι το 1981 απαγορευόταν κάποιος να εμπορεύεται για δικό του όφελος καπνό, τσιγαρόχαρτα, ζάχαρη, αλάτι, κλπ. και ό,τι υπήρχε από αυτά ήταν κρατικό.
Τελικά, ο 19ος αιώνας τελείωσε, βρίσκοντας την Ελλάδα ηττημένη οικονομικά και στρατιωτικά...
Το αποτέλεσμα ήταν πως η Ελλάδα αναγκάστηκε να πληρώσει ένα υπερβολικά μεγάλο ποσό στο Οθωμανικό κράτος ως αποζημίωση, που για να το βρει αναγκάστηκε να πάρει δάνειο, με άσχημους όρους και να τεθεί κάτω από διεθνή οικονομικό έλεγχο. Και όταν λέμε για άσχημους όρους εννοούμε π.χ. πως μέχρι το 1981 όλα τα έσοδα από τον καπνό, τα τσιγαρόχαρτα, τα σπίρτα, το αλάτι, την ζάχαρη, τα τραπουλόχαρτα, το πετρέλαιο, κλπ. πήγαιναν για την αποπληρωμή εκείνου του δανείου.
Αυτός είναι και ο λόγος που μέχρι το 1981 απαγορευόταν κάποιος να εμπορεύεται για δικό του όφελος καπνό, τσιγαρόχαρτα, ζάχαρη, αλάτι, κλπ. και ό,τι υπήρχε από αυτά ήταν κρατικό.
Τελικά, ο 19ος αιώνας τελείωσε, βρίσκοντας την Ελλάδα ηττημένη οικονομικά και στρατιωτικά...
Το επεισόδιο "Νίκολσον" και ο εθνικός εξευτελισμός
Το επεισόδιο που θα διαβάσετε ξεκίνησε από μία παρεξήγηση και κατόπιν διένεξη μεταξύ κάποιου Άρθουρ Νίκολσον (Βρετανού διπλωματικού υπαλλήλου) και τριών χωροφυλάκων, και κατέληξε σε εθνική ταπείνωση, δείχνοντας πολύ χαρακτηριστικά τον βαθμό εξάρτησης του νέου ελληνικού κράτος από τις Μεγάλες Δυνάμεις και την υπόληψη την οποίαν είχαν εκείνες για την χώρα μας...
Περπατούσε λοιπόν ο Εγγλέζος με την γυναίκα του στον Λυκαβηττό, για βόλτα. Έφτασαν σε μια στιγμή σε κάποιο σημείο πέρα από το οποίο απαγορευόταν η διάβαση, επειδή είχε μόλις δενδροφυτευτεί.
Τρεις χωροφύλακες που βρίσκονταν εκεί, με φωνές και νοήματα τους έστελναν από άλλο μονοπάτι. Ο Εγγλέζος, που δεν μιλούσε καθόλου ελληνικά, εκνευρίστηκε νομίζοντας πως του απαγόρευαν την είσοδο κάποιοι άξεστοι χωροφύλακες του ελληνικού κρατιδίου και απλώς τους αγνόησε.
Οι χωροφύλακες, τους απώθησαν με το ζόρι, προφανώς όχι και με τον ευγενέστερο τρόπο (ήταν και λίγο άξεστοι οι άνθρωποι τότε...) και όπως ισχυρίστηκε ο Εγγλέζος, ο ένας τον χτύπησε με το ραβδί του.
Το αποτέλεσμα ήταν πως ο Εγγλέζος υπαλληλίσκος απευθύνθηκε εξοργισμένος κατευθείαν στον πρωθυπουργό -τον Τρικούπη- ζητώντας την παραδειγματική τιμωρία του χωροφύλακα.
Πράγματι, ο χωροφύλακας απολύθηκε την επόμενη ημέρα, όμως ο Χαρίλαος Τρικούπης που πήγε στο σπίτι του ψυχικά τραυματισμένου Άγγλου διπλωμάτη, του παρέθεσε και την κατάθεση του χωροφύλακα, που έλεγε τα αντίθετα από αυτά που έλεγε ο διπλωμάτης.
Ο Εγγλέζος προσβλήθηκε και απαίτησε η διαταγή απόλυσης του χωροφύλακα -και η αιτιολογία της- να διαβαστεί από τον γενικό διοικητή της μπροστά σε γενικό προσκλητήριο των χωροφυλάκων. Πολύ επίσημα, δηλαδή...
Όμως, στην διαταγή απόλυσης, έμμεσα καταλογίζονταν ευθύνες και στον διπλωμάτη.
Ο Εγγλέζος έχασε την ροζέ απόχρωσή του και έγινε κατακόκκινος από τα νεύρα του. Για να μην ανακινήσει διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ των δύο χωρών, ούρλιαξε να παραταχθεί μπροστά του ολόκληρο το σώμα της Χωροφυλακής και να του παιανίσει τον εθνικό ύμνο της χώρας του, όπως και έγινε, γελοιοποιώντας την Χωροφυλακή, αλλά κυρίως εξευτελίζοντας την χώρα που χτυπούσε προσοχές μπροστά σε έναν ασήμαντο -και όπως φάνηκε κομπλεξικό- Εγγλέζο υπαλληλάκο...
Περπατούσε λοιπόν ο Εγγλέζος με την γυναίκα του στον Λυκαβηττό, για βόλτα. Έφτασαν σε μια στιγμή σε κάποιο σημείο πέρα από το οποίο απαγορευόταν η διάβαση, επειδή είχε μόλις δενδροφυτευτεί.
Τρεις χωροφύλακες που βρίσκονταν εκεί, με φωνές και νοήματα τους έστελναν από άλλο μονοπάτι. Ο Εγγλέζος, που δεν μιλούσε καθόλου ελληνικά, εκνευρίστηκε νομίζοντας πως του απαγόρευαν την είσοδο κάποιοι άξεστοι χωροφύλακες του ελληνικού κρατιδίου και απλώς τους αγνόησε.
Οι χωροφύλακες, τους απώθησαν με το ζόρι, προφανώς όχι και με τον ευγενέστερο τρόπο (ήταν και λίγο άξεστοι οι άνθρωποι τότε...) και όπως ισχυρίστηκε ο Εγγλέζος, ο ένας τον χτύπησε με το ραβδί του.
Το αποτέλεσμα ήταν πως ο Εγγλέζος υπαλληλίσκος απευθύνθηκε εξοργισμένος κατευθείαν στον πρωθυπουργό -τον Τρικούπη- ζητώντας την παραδειγματική τιμωρία του χωροφύλακα.
Πράγματι, ο χωροφύλακας απολύθηκε την επόμενη ημέρα, όμως ο Χαρίλαος Τρικούπης που πήγε στο σπίτι του ψυχικά τραυματισμένου Άγγλου διπλωμάτη, του παρέθεσε και την κατάθεση του χωροφύλακα, που έλεγε τα αντίθετα από αυτά που έλεγε ο διπλωμάτης.
Ο Εγγλέζος προσβλήθηκε και απαίτησε η διαταγή απόλυσης του χωροφύλακα -και η αιτιολογία της- να διαβαστεί από τον γενικό διοικητή της μπροστά σε γενικό προσκλητήριο των χωροφυλάκων. Πολύ επίσημα, δηλαδή...
Όμως, στην διαταγή απόλυσης, έμμεσα καταλογίζονταν ευθύνες και στον διπλωμάτη.
Ο Εγγλέζος έχασε την ροζέ απόχρωσή του και έγινε κατακόκκινος από τα νεύρα του. Για να μην ανακινήσει διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ των δύο χωρών, ούρλιαξε να παραταχθεί μπροστά του ολόκληρο το σώμα της Χωροφυλακής και να του παιανίσει τον εθνικό ύμνο της χώρας του, όπως και έγινε, γελοιοποιώντας την Χωροφυλακή, αλλά κυρίως εξευτελίζοντας την χώρα που χτυπούσε προσοχές μπροστά σε έναν ασήμαντο -και όπως φάνηκε κομπλεξικό- Εγγλέζο υπαλληλάκο...
Πηγές:
Για την δημιουργία της ανάρτησης, εκτός από τις ήδη αναφερθείσες πηγές και το σχολικό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄,
βοήθησαν –χωρίς να ερωτηθούν...– οι ιστότοποι:
Αταξίες στην Άνω Σύρο
Τελευταίο Κουδούνι
Βικιπαίδεια
http://www.panathenaicstadium.gr
www.greek-language.gr
www.sansimera.gr
tvxs.gr
καθώς και το παλαιό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄, Κεφ. (ΟΕΔΒ 2009)
Κατεβάστε το μάθημα (σε μορφή pdf) στον υπολογιστή σας. ΚΛΙΚ ΕΔΩ!