ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ (ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ)
ΕΝΟΤΗΤΑ Ε΄: Η Ελλάδα στον 20ο αιώνα
Κεφ. 4: Ο Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ
Οι αιτίες
Στις αρχές του 20ου αιώνα η Γερμανία, που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται ταχύτατα, ήθελε όλο και περισσότερες πρώτες ύλες για τα εργοστάσιά της αλλά και νέες αγορές για τα προϊόντα της. Αυτό την έφερε σε αντίθεση με την Αγγλία και την Γαλλία, που ήλεγχαν τότε τις περισσότερες και πλουσιότερες αποικίες στον κόσμο.
Από την άλλη πλευρά, η Αυστροουγγαρία και η Ρωσία ανταγωνίζονταν για την κυριαρχία στα Βαλκάνια και στην Μεσόγειο.
Ταυτόχρονα, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες είχαν εθνικές και εδαφικές διαφορές μεταξύ τους.
Από την άλλη πλευρά, η Αυστροουγγαρία και η Ρωσία ανταγωνίζονταν για την κυριαρχία στα Βαλκάνια και στην Μεσόγειο.
Ταυτόχρονα, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες είχαν εθνικές και εδαφικές διαφορές μεταξύ τους.
Γελοιογραφία που απεικονίζει τις συγκρούσεις και τις αντιπαραθέσεις των ευρωπαϊκών χωρών κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Οι αντιμαχόμενοι
Ανάλογα με τα συμφέροντά τους, οι παραπάνω χώρες πήγαν με την μία ή την άλλη πλευρά. Δημιουργήθηκαν, έτσι, δύο μεγάλοι συνασπισμοί:
- Οι Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία –και Ιταλία αρχικά– στις οποίες προσχώρησαν η Βουλγαρία και η Οθωμανική αυτοκρατορία).
- Οι δυνάμεις της Αντάντ (συνεννόηση, συνεργασία) (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, στις οποίες προσχώρησαν η Ρουμανία, η Σερβία, το Μαυροβούνιο και από το 1917 και η Ελλάδα).
"Ο πόλεμος είναι υπόθεση όλων": Παιδιά με στολές των Κεντρικών Δυνάμεων (www.historyguide.gr)
Η αφορμή
Η Σερβία διεκδικούσε σερβικά εδάφη που κατείχε η Αυστροουγγαρία. Στα πλαίσια αυτής της αντιπαράθεσης, ένας Σέρβος φοιτητής στις 28 Ιουνίου 1914 δολοφόνησε τον διάδοχο του αυστριακού θρόνου και την σύζυγό του.
Η δολοφονία του αρχιδούκα και της συζύγου του (www.sansimera.gr)
Τα μέτωπα του Πολέμου
Έναν μήνα μετά την δολοφονία του Αυστριακού αρχιδούκα η Αυστρία κήρυξε τον πόλεμο στην Σερβία.
Ο πόλεμος γενικεύτηκε πολύ γρήγορα στην διαιρεμένη Ευρώπη, και επεκτάθηκε σε δύο κυρίως μεγάλα μέτωπα:
Ταυτόχρονα διαδραματίστηκε και σε άλλα δύο μικρότερα μέτωπα, το ιταλο-αυστριακό και το βαλκανικό.
Ο πόλεμος γενικεύτηκε πολύ γρήγορα στην διαιρεμένη Ευρώπη, και επεκτάθηκε σε δύο κυρίως μεγάλα μέτωπα:
- το Ανατολικό (μια νοητή γραμμή Βορρά - Νότου στα σύνορα της Γερμανίας και την Αυστροουγγαρίας με την Ρωσία),
- το Δυτικό (μια νοητή γραμμή Βορρά - Νότου στα σύνορα της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας με την Γαλλία και την Ιταλία).
Ταυτόχρονα διαδραματίστηκε και σε άλλα δύο μικρότερα μέτωπα, το ιταλο-αυστριακό και το βαλκανικό.
Η στάση της Ελλάδας
Η Ελλάδα βρέθηκε διχασμένη. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, ως γερμανόφιλος, προτιμούσε την ουδετερότητα, στάση που ευνοούσε όμως τις Κεντρικές Δυνάμεις. Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος έβλεπε πως την Ελλάδα την συνέφερε να πάει με τις δυνάμεις της Αντάντ.
Το αποτέλεσμα ήταν να προκύψει Εθνικός Διχασμός. Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε από πρωθυπουργός (τέλη του 1915).
Λίγους μήνες αργότερα (Αύγουστος 1916) ιδρύθηκε το Κίνημα Εθνικής Άμυνας, το οποίο εγκατέστησε προσωρινή κυβέρνηση στην Θεσσαλονίκη, με πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η Ελλάδα για έναν χρόνο είχε δύο κυβερνήσεις: την κυβέρνηση της Αθήνας, με τον βασιλιά Κωνσταντίνο (σύμμαχο των Κεντρικών Δυνάμεων) και την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, με τον Βενιζέλο (σύμμαχο της Αντάντ).
Τελικά, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αναγκάστηκε τον Ιούνιο του 1917 να παραιτηθεί και να αποχωρήσει από την Ελλάδα. Η χώρα απέκτησε και πάλι μία κυβέρνηση, με τον Βενιζέλο πρωθυπουργό.
Ο Βενιζέλος προσέδεσε αμέσως την χώρα στο άρμα της Αντάντ και κήρυξε τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις.
Ακολούθησαν μια σειρά από νικηφόρες μάχες του ελληνικού στρατού εναντίον των Γερμανοβουλγάρων στην Μακεδονία και την Θράκη.
Το αποτέλεσμα ήταν να προκύψει Εθνικός Διχασμός. Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε από πρωθυπουργός (τέλη του 1915).
Λίγους μήνες αργότερα (Αύγουστος 1916) ιδρύθηκε το Κίνημα Εθνικής Άμυνας, το οποίο εγκατέστησε προσωρινή κυβέρνηση στην Θεσσαλονίκη, με πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η Ελλάδα για έναν χρόνο είχε δύο κυβερνήσεις: την κυβέρνηση της Αθήνας, με τον βασιλιά Κωνσταντίνο (σύμμαχο των Κεντρικών Δυνάμεων) και την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, με τον Βενιζέλο (σύμμαχο της Αντάντ).
Τελικά, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αναγκάστηκε τον Ιούνιο του 1917 να παραιτηθεί και να αποχωρήσει από την Ελλάδα. Η χώρα απέκτησε και πάλι μία κυβέρνηση, με τον Βενιζέλο πρωθυπουργό.
Ο Βενιζέλος προσέδεσε αμέσως την χώρα στο άρμα της Αντάντ και κήρυξε τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις.
Ακολούθησαν μια σειρά από νικηφόρες μάχες του ελληνικού στρατού εναντίον των Γερμανοβουλγάρων στην Μακεδονία και την Θράκη.
Το τέλος του Πολέμου στην Ευρώπη
Μετά από τέσσερα χρόνια ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε με νίκη των δυνάμεων της Αντάντ.
Η Γερμανία υποχρεώθηκε να πληρώσει μεγάλες αποζημιώσεις, ενώ ταυτόχρονα έχασε και πολλά από τα εδάφη της.
Μερικά νέα κράτη δημιουργήθηκαν (Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία, κλπ.), ενώ αρκετά άλλαξαν τα σύνορά τους.
Η Γερμανία υποχρεώθηκε να πληρώσει μεγάλες αποζημιώσεις, ενώ ταυτόχρονα έχασε και πολλά από τα εδάφη της.
Μερικά νέα κράτη δημιουργήθηκαν (Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία, κλπ.), ενώ αρκετά άλλαξαν τα σύνορά τους.
Το τέλος του Πολέμου στην Ελλάδα
Η Ελλάδα από τον πόλεμο αυτόν, στον οποίον πρόλαβε και μπήκε προς το τέλος του, βγήκε ωφελημένη αφού προσέθεσε και την Δυτική Θράκη στα εδάφη της.
Με την Συνθήκη των Σεβρών, το 1920, η Ελλάδα απέκτησε την μεγαλύτερη έως σήμερα έκταση, παίρνοντας την Ανατολική Θράκη (εκτός την Κωνσταντινούπολη), τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο από την Τουρκία, ενώ κέρδισε την διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης για πέντε χρόνια, καθώς και το δικαίωμα να την κάνει ελληνική στο τέλος της πενταετίας ύστερα από δημοψήφισμα.
Με την Συνθήκη των Σεβρών, το 1920, η Ελλάδα απέκτησε την μεγαλύτερη έως σήμερα έκταση, παίρνοντας την Ανατολική Θράκη (εκτός την Κωνσταντινούπολη), τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο από την Τουρκία, ενώ κέρδισε την διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης για πέντε χρόνια, καθώς και το δικαίωμα να την κάνει ελληνική στο τέλος της πενταετίας ύστερα από δημοψήφισμα.
Η Ελλάδα μετά τις συνθήκες Νεϊγύ και Σεβρών (Σχολικό βιβλίο Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου)
Χαρακτηριστικά του Πολέμου
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένας από τους πιο αιματηρούς πολέμους στην ιστορία του ανθρώπου. Άφησε πίσω του πάνω από 8 εκατομμύρια νεκρούς στρατιώτες, πάνω από 55 εκατομμύρια νεκρούς αμάχους, αλλά και πάνω από 20 εκατομμύρια τραυματίες.
Κύριο χαρακτηριστικό του ήταν πως βασίστηκε στα χαρακώματα που έσκαβαν οι στρατιώτες για να προφυλάσσονται από τα εχθρικά πυρά , αλλά και για να εμποδίζουν την προέλαση των αντιπάλων. Ονομάστηκε γι' αυτό "πόλεμος των χαρακωμάτων".
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του ήταν πως για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν σε πόλεμο χημικά όπλα (δηλητηριώδη αέρια που τα έριχναν μέσα στα χαρακώματα για να σκοτώνουν από ασφυξία τους εγκλωβισμένους στρατιώτες).
Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος ήταν επίσης ο πρώτος πόλεμος στον οποίον έγινε ευρεία χρήση των αεροπλάνων ως πολεμικών όπλων, είτε ως αναγνωριστικών των θέσεων των αντιπάλων είτε ως βομβαρδιστικών.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σε έναν χάρτη
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν μια περίοδος πρωτόγνωρης βαρβαρότητας και βίας που κατέστρεψε τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και οικονομίες. Στον πόλεμο στην Ευρώπη σκοτώθηκαν 8,5 εκατομμύρια άνθρωποι και άλλα 21 εκατομμύρια τραυματίστηκαν, ενώ ανεξακρίβωτος ήταν ο αριθμός των θυμάτων στον άμαχο πληθυσμό από τις επιδημίες, την πείνα και τους βομβαρδισμούς (ένα νούμερο που ίσως πλησιάζει την πραγματικότητα είναι 55 - 56 εκατομμύρια.)
Η ανάπτυξη της τεχνολογίας των βιομηχανικών χωρών έκανε δυνατή την χρήση, για πρώτη φορά, νέων σύγχρονων όπλων μαζικής καταστροφής, όπως χειροβομβίδες, υποβρύχια, αεροπλάνα και χημικά όπλα.
Η εμπειρία από το πολεμικό μέτωπο ήταν τραυματική για τους στρατιώτες που συμμετείχαν στις πολεμικές συγκρούσεις.
Οι αντίπαλοι στρατοί πολεμούσαν σε χαρακώματα, δηλαδή σε βαθιά χαντάκια που είχαν σκάψει στην γη.
Στα χαρακώματα ζούσαν χιλιάδες στρατιώτες για μεγάλο χρονικό διάστημα, κάτω από φρικτές συνθήκες: εκτός από τις βροχές και τη λάσπη, τις ψείρες και τα ποντίκια, πέθαιναν από αρρώστιες και επιδημίες ή σκοτώνονταν από τους βομβαρδισμούς των αντιπάλων τους.
Πολλοί στρατιώτες δεν άντεχαν και κατέρρεαν ψυχολογικά, πολλοί τρελαίνονταν και αρκετοί λιποτακτούσαν δηλαδή εγκατέλειπαν τον στρατό. Σε πολλές χώρες, κατά την διάρκεια του πολέμου αναπτύχθηκαν αντιπολεμικά κινήματα και έγιναν απεργίες και διαδηλώσεις εναντίον του πολέμου, οι οποίες όμως αντιμετωπίζονταν με βία από όλες τις κυβερνήσεις.
Εκτός από τις τεράστιες απώλειες σε ανθρώπους και τις τεράστιες υλικές καταστροφές, ο πόλεμος αυτός είχε και μία, ακόμα πιο άσχημη συνέπεια:
Οι άσχημοι όροι για τους ηττημένους Γερμανούς δημιούργησαν τις αιτίες για τον Β΄ Παγκόσμιο, τον επόμενο καταστροφικό πόλεμο που ξεκίνησαν πάλι οι ίδιοι είκοσι χρόνια αργότερα...
Η ανάπτυξη της τεχνολογίας των βιομηχανικών χωρών έκανε δυνατή την χρήση, για πρώτη φορά, νέων σύγχρονων όπλων μαζικής καταστροφής, όπως χειροβομβίδες, υποβρύχια, αεροπλάνα και χημικά όπλα.
Η εμπειρία από το πολεμικό μέτωπο ήταν τραυματική για τους στρατιώτες που συμμετείχαν στις πολεμικές συγκρούσεις.
Οι αντίπαλοι στρατοί πολεμούσαν σε χαρακώματα, δηλαδή σε βαθιά χαντάκια που είχαν σκάψει στην γη.
Στα χαρακώματα ζούσαν χιλιάδες στρατιώτες για μεγάλο χρονικό διάστημα, κάτω από φρικτές συνθήκες: εκτός από τις βροχές και τη λάσπη, τις ψείρες και τα ποντίκια, πέθαιναν από αρρώστιες και επιδημίες ή σκοτώνονταν από τους βομβαρδισμούς των αντιπάλων τους.
Πολλοί στρατιώτες δεν άντεχαν και κατέρρεαν ψυχολογικά, πολλοί τρελαίνονταν και αρκετοί λιποτακτούσαν δηλαδή εγκατέλειπαν τον στρατό. Σε πολλές χώρες, κατά την διάρκεια του πολέμου αναπτύχθηκαν αντιπολεμικά κινήματα και έγιναν απεργίες και διαδηλώσεις εναντίον του πολέμου, οι οποίες όμως αντιμετωπίζονταν με βία από όλες τις κυβερνήσεις.
Εκτός από τις τεράστιες απώλειες σε ανθρώπους και τις τεράστιες υλικές καταστροφές, ο πόλεμος αυτός είχε και μία, ακόμα πιο άσχημη συνέπεια:
Οι άσχημοι όροι για τους ηττημένους Γερμανούς δημιούργησαν τις αιτίες για τον Β΄ Παγκόσμιο, τον επόμενο καταστροφικό πόλεμο που ξεκίνησαν πάλι οι ίδιοι είκοσι χρόνια αργότερα...
(Σχεδόν αντιγραφή από τις "Αταξίες στην Άνω Σύρο", το παραπάνω κείμενο)
Η Οκτωβριανή Επανάσταση (1917)
Ενώ ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, ξέσπασε λαϊκή επανάσταση στην Ρωσία, ενάντια στον τσάρο και το απολυταρχικό του καθεστώς. (Σοσιαλιστική επανάσταση, όπως λέγεται, αφού διαπνεόταν από τα ιδανικά του σοσιαλισμού, της κοσμοθεωρίας εκείνης που βάζει τον άνθρωπο πιο πάνω από τα κέρδη και από τα συμφέροντα και είναι υπέρ ενός ισχυρού κράτους το οποίο ενδιαφέρεται εξ ίσου για όλους τους πολίτες του.)
Mπολσεβίκoι κάνουν πορεία, διαμαρτυρόμενοι για τη επιστράτευση 11 εκκατομυρίων χωρικων, στα πλάισια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Βικιπαίδεια)
Οι σοσιαλιστές, όταν με την καθοδήγηση του βλαντιμίρ Λέλιν επικράτησαν, το πρώτο πράγμα που έκαναν ήταν να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης με την Γερμανία, ως εκπρόσωπο των Κεντρικών Δυνάμεων, με το σκεπτικό πως δεν ήθελαν να συμμετέχουν σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους, στους οποίους οι άνθρωποι σέρνονται σαν κρέατα προς σφαγή, για τα συμφέροντα των ισχυρών, ανθρώπων ή κρατών.
Ο Λένιν βγάζει λόγο προς τον λαό (www.e-radio.gr)
Έτσι η Αντάντ συνέχισε τον πόλεμο χωρίς την Ρωσία, που στο μεταξύ ονομάστηκε Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (Ε.Σ.Σ.Δ.) ή, πιο σύντομα, Σοβιετική Ένωση.
Το σφυρί και το δρεπάνι, σύμβολα του κομμουνισμού, συμβολίζουν την ένωση εργατών και αγροτών, των ανθρώπων δηλαδή που δουλεύουν στις πόλεις με τους ανθρώπους που δουλεύουν στα χωράφια (www.iefimerida.gr)
Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1918 είναι από τα σπουδαιότερα ιστορικά γεγονότα, αφού επηρέασε και επηρεάζει την ζωή όλου του κόσμου από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι και σήμερα.
Πηγές:
Για την δημιουργία της ανάρτησης, εκτός από τις ήδη αναφερθείσες πηγές και το σχολικό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄,
βοήθησαν –χωρίς να ερωτηθούν...– οι ιστότοποι:
Το Τελευταίο Κουδούνι
Αταξίες στην Άνω Σύρο
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Βικιπαίδεια)
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Σαν Σήμερα)
Σχολικό βιβλίο Γ΄ Γυμνασίου
Ο Εθνικός Διχασμός (εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ)
Τα όπλα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (News247.gr)
Απώλειες κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Βικιπαίδεια)
καθώς και το παλαιό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄, Κεφ. 39 (ΟΕΔΒ 2009)
Κατεβάστε το μάθημα (σε μορφή pdf) στον υπολογιστή σας. ΚΛΙΚ ΕΔΩ!
Πηγές:
Για την δημιουργία της ανάρτησης, εκτός από τις ήδη αναφερθείσες πηγές και το σχολικό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄,
βοήθησαν –χωρίς να ερωτηθούν...– οι ιστότοποι:
Το Τελευταίο Κουδούνι
Αταξίες στην Άνω Σύρο
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Βικιπαίδεια)
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Σαν Σήμερα)
Σχολικό βιβλίο Γ΄ Γυμνασίου
Ο Εθνικός Διχασμός (εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ)
Τα όπλα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (News247.gr)
Απώλειες κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Βικιπαίδεια)
καθώς και το παλαιό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄, Κεφ. 39 (ΟΕΔΒ 2009)
Κατεβάστε το μάθημα (σε μορφή pdf) στον υπολογιστή σας. ΚΛΙΚ ΕΔΩ!