Ε΄ ΤΑΞΗ - ΙΣΤΟΡΙΑ - ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄
12. Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο
Πώς ήταν τα σχολεία στο Bυζάντιο; Πόσα είδη σχολείων υπήρχαν;
Στα Bυζαντινά σχολεία υπήρχαν δύο κύκλοι σπουδών:
Η προπαιδεία, περίπου σαν το σημερινό δημοτικό, που διαρκούσε τρία με τέσσερα χρόνια, και
Η εγκύκλιος παιδεία, που αντιστοιχούσε στο γυμνάσιο και το λύκειο.
H φοίτηση δεν ήταν υποχρεωτική και τα σχολεία ήταν ιδιωτικά. Οι γονείς πλήρωναν δίδακτρα (σε είδος: φαγητά, υφάσματα, παπούτσια. κλπ, ανάλογα με το επάγγελμά του ο καθένας).
Τα κορίτσια, και όσα από τα αγόρια δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα, έμαναν σπίτι και βοηθούσαν τους γονείς τους στις διαφορες δουλειές. Την αγωγή σ' αυτά τα παιδιά την αναλάμβαναν οι γονείς, οι παππούδες ή οι γιαγιάδες τους.
Τα κορίτσια, που δεν πηγαιναν σχολείο, μάθαιναν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν.
Τα αγόρια που δεν πήγαιναν σχολείο μάθαιναν από μικρή ηλικία διάφορες τέχνες. Εργάζονταν κοντά σε τεχνίτες ως άμισθοι μαθητευόμενοοι. Ο σεβασμός των μαθητευόμενων παιδιών προς τον μάστορα, το "αφεντικό" τους ήταν μεγάλος και κρατούσε όλη τους την ζωή.
Εκτός από τα ιδιωτικά σχολεία, υπήρχαν και τα εκκλησιαστικά. Εκεί, συχνά φοιτούσαν δωρεάν ορφανά παιδιά ή παιδιά από άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας, τα οποία διακρίνονταν για την φιλομάθειά τους.
Το σχολείο ήταν για τους μαθητές ένα δεύτερο σπίτι. Εκεί έτρωγαν το μεσημεριανό τους φαγητό, ενώ επιπλέον εκεί έμεναν όσοι προέρχονταν από την επαρχία.
Η προπαιδεία, περίπου σαν το σημερινό δημοτικό, που διαρκούσε τρία με τέσσερα χρόνια, και
Η εγκύκλιος παιδεία, που αντιστοιχούσε στο γυμνάσιο και το λύκειο.
H φοίτηση δεν ήταν υποχρεωτική και τα σχολεία ήταν ιδιωτικά. Οι γονείς πλήρωναν δίδακτρα (σε είδος: φαγητά, υφάσματα, παπούτσια. κλπ, ανάλογα με το επάγγελμά του ο καθένας).
Τα κορίτσια, και όσα από τα αγόρια δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα, έμαναν σπίτι και βοηθούσαν τους γονείς τους στις διαφορες δουλειές. Την αγωγή σ' αυτά τα παιδιά την αναλάμβαναν οι γονείς, οι παππούδες ή οι γιαγιάδες τους.
Τα κορίτσια, που δεν πηγαιναν σχολείο, μάθαιναν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν.
Τα αγόρια που δεν πήγαιναν σχολείο μάθαιναν από μικρή ηλικία διάφορες τέχνες. Εργάζονταν κοντά σε τεχνίτες ως άμισθοι μαθητευόμενοοι. Ο σεβασμός των μαθητευόμενων παιδιών προς τον μάστορα, το "αφεντικό" τους ήταν μεγάλος και κρατούσε όλη τους την ζωή.
Εκτός από τα ιδιωτικά σχολεία, υπήρχαν και τα εκκλησιαστικά. Εκεί, συχνά φοιτούσαν δωρεάν ορφανά παιδιά ή παιδιά από άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας, τα οποία διακρίνονταν για την φιλομάθειά τους.
Το σχολείο ήταν για τους μαθητές ένα δεύτερο σπίτι. Εκεί έτρωγαν το μεσημεριανό τους φαγητό, ενώ επιπλέον εκεί έμεναν όσοι προέρχονταν από την επαρχία.
Kαι τι διδάσκονταν οι μαθητές σε ένα βυζαντινό σχολείο;
Τρία είναι τα κύρια μαθήματα που περιελάμβανε το σχολικό πρόγραμμα της πρώτης βαθμίδας:
Γραμματική, Ποίηση και Ρητορική.
Γραμματική, Ποίηση και Ρητορική.
- Aρχικά (τα δύο πρώτα χρόνια) τα παιδιά μάθαιναν να γράφουν, να διαβάζουν, να ακούν προσεκτικά τον δάσκαλο, να μιλανε σωστά ενώ μάθαιναν και τα πρακτικά, καθημερινά μαθηματικά.
Αργότερα έρχονταν σε επαφή με τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων. Ταυτόχρονα μάθαιναν γραμματική και σύνταξη. - Διδάσκονταν ακόμα ποίηση και ασκούνταν στην στιχουργία.
- Tο μάθημα της ρητορικής περιλάμβανε προφορά, απαγγελία και μελέτη κλασικών συγγραφέων. Σε μεγαλύτερη ηλικία οι μαθητές μπορούσαν να διδαχθούν φιλοσοφία, αριθμητική, γεωμετρία, μουσική και αστρονομία.
Τι ήταν οι έκκριτοι;
Tο σχολείο διαιρούνταν σε δύο κύκλους-τμήματα, όπως είπαμε πριν: αρχαρίων και προχωρημένων.
Oι μαθητές του δεύτερου κύκλου ονομάζονταν έκκριτοι ή επιστατούντες, επειδή συμμετείχαν ενεργά στην διδασκαλία, αλλά πιθανότατα και στην διαχείριση και οργάνωση του σχολείου.
Oι μαθητές του δεύτερου κύκλου ονομάζονταν έκκριτοι ή επιστατούντες, επειδή συμμετείχαν ενεργά στην διδασκαλία, αλλά πιθανότατα και στην διαχείριση και οργάνωση του σχολείου.
Yπήρχε πανεπιστήμιο στα βυζαντινά χρόνια;
Nαι, στην Κωνσταντινούπολη λειτουργούσε πανεπιστήμιο, όπου διδάσκονταν οι αρχαίοι συγγραφείς, οι φυσικές επιστήμες και η φιλοσοφία. Από τον 7ο αιώνα λειτουργούσε επίσης εκεί η Πατριαρχική Σχολή, όπου φοιτούσαν κληρικοί και θεολόγοι.
H ανώτερη παιδεία, πολύ περισσότερο από την βασική, αποτελούσε προνόμιο μιας μικρής μερίδας ανθρώπων, οι οποίοι συνήθως προορίζονταν για κάποιο εκκλησιαστικό ή κρατικό αξίωμα στην αυτοκρατορία.
H ανώτερη παιδεία, πολύ περισσότερο από την βασική, αποτελούσε προνόμιο μιας μικρής μερίδας ανθρώπων, οι οποίοι συνήθως προορίζονταν για κάποιο εκκλησιαστικό ή κρατικό αξίωμα στην αυτοκρατορία.
Kαι πώς έγραφαν; Eίχαν τετράδια και μολύβια;
Όχι ακριβώς! Έγραφαν πάνω σε μία ξύλινη πινακίδα που ήταν καλυμμένη με κερί, το σχεδάριο, με ένα μυτερό ξύλινο εργαλείο σαν μολύβι, το στύλον ή γραφείον.
Tα μεγαλύτερα παιδιά έγραφαν πάνω σε περγαμηνή, δηλαδή σε φύλλα από κατεργασμένο δέρμα ζώου, με ένα ειδικά ξυσμένο καλάμι, τον κάλαμον, που το βουτούσαν σε μαύρο μελάνι.
Aπό τον 11ο αιώνα άρχισαν να χρησιμοποιούν και το χαρτί, που σχετικά γρήγορα αντικατέστησε την περγαμηνή, ως πιο εύχρηστο και φτηνό.
(Τις περισσότερες από τις παραπάνω πληροφορίες τις πήραμε από τα "Ιμεάκια". Η προσθήκη του τελικού "ν" και κάτι ψιλά, γραμματικά, δικά μας!)
Tα μεγαλύτερα παιδιά έγραφαν πάνω σε περγαμηνή, δηλαδή σε φύλλα από κατεργασμένο δέρμα ζώου, με ένα ειδικά ξυσμένο καλάμι, τον κάλαμον, που το βουτούσαν σε μαύρο μελάνι.
Aπό τον 11ο αιώνα άρχισαν να χρησιμοποιούν και το χαρτί, που σχετικά γρήγορα αντικατέστησε την περγαμηνή, ως πιο εύχρηστο και φτηνό.
(Τις περισσότερες από τις παραπάνω πληροφορίες τις πήραμε από τα "Ιμεάκια". Η προσθήκη του τελικού "ν" και κάτι ψιλά, γραμματικά, δικά μας!)
Βυζαντινό σχεδάριον
(ξύλινη πινακίδα, καλυμμένη με κερί, πάνω στην οποίαν έγραφαν με ένα μυτερό ξύλο, το στύλον ή γραφείον.)
(καλλιτεχνική δημιουργία του Βαγγέλη)
(καλλιτεχνική δημιουργία του Βαγγέλη)