ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ (ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ)
ΕΝΟΤΗΤΑ Ε΄: Η Ελλάδα στον 20ο αιώνα
Κεφ. 2: ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ (του Γουδιού, αν προτιμάτε: λιγότερο εύηχο -εξ ίσου σωστό...)
Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Πριν αναφερθούμε στο κίνημα, ας αναφερθούμε στο τοπωνύμιο και στο ερώτημα:
"Το Γουδί" ή "του Γουδή"; Ποιο είναι το σωστό; "Μένω στο Γουδί", όπως λέγαμε τόσα χρόνια, ή "Μένω στου Γουδή" (κατά το "Μένω στου Ζωγράφου") όπως αναφέρεται εδώ και μερικά χρόνια στα επίσημα έγγραφα του Δήμου Αθηναίων, στις πινακίδες των δρόμων, στα λεωφορεία, καθώς και από αρκετούς που θέλουν να μιλάνε "πολιτικώς ορθά"; Για τους πολιτικώς ορθούς (politically correct, αν προτιμάτε...) αναγνώστες μας, ή για τους μη γνωρίζοντες το θέμα (όπως ο συντάκτης αυτού του ιστοτόπου...) , παραθέτουμε ένα διευκρινιστικό άρθρο του γλωσσολόγου Νίκου Σαραντάκου, από τον ιστότοπό του: "Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία". |
Το κίνημα στο Γουδί*
*(βλέπε σημείωση στο τέλος)
Τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, στην Ελλάδα επικρατούσε χάος παντού:
Το 1908 επαναστάτησε η Κρήτη, αλλά η κυβέρνηση παρέμεινε αμέτοχη, από φόβο μήπως και επαναληφθούν τα άσχημα γεγονότα του 1897.
Οι κατώτεροι και μεσαίοι αξιωματικοί αντέδρασαν και, πιάνοντας τον σφυγμό του κόσμου, τον Μάιο του 1909 συγκεντρώθηκαν στο Γουδί, που ήταν έδρα της στρατιωτικής φρουράς της Αθήνας. Εκεί δημιούργησαν μία οργάνωση, τον "Στρατιωτικό Σύνδεσμο", και στις 15 Αυγούστου 1909 έκαναν επανάσταση με την συμπαράσταση του λαού, απαιτώντας να φύγει ο βασιλιάς, ή να αλλάξει, καθώς και να εκδημοκρατιστεί το πολίτευμα.
- Η κατάσταση στην οικονομία ήταν εξαιρετικά άσχημη: Η κυβέρνηση, από την μία τα περισσότερα έσοδά της τα έδινε στους δανειστές και από την άλλη έπαιρνε σκληρά μέτρα εναντίον του λαού.
- Οι τσιφλικάδες παρέμεναν αφέντες του μεγαλύτερου μέρους της ελληνικής γης.
- Τα εθνικά θέματα βρίσκονταν σε αδιέξοδο: Η Κρήτη και η Μακεδονία δεν είχαν ενωθεί ακόμη με την Ελλάδα και ούτε φαινόταν κάποια τέτοια εξέλιξη στον ορίζοντα.
- Ο στρατός ήταν διαλυμένος και οι αξιωματικοί απογοητευμένοι, αφού ο διάδοχος Κωνσταντίνος που ήταν επικεφαλής του στρατού προωθούσε όποιον αξιωματικό ήταν αρεστός στον βασιλιά. Εκτός απ' αυτά, ένα αίσθημα ταπείνωσης κυριαρχούσε σ' όλο το στράτευμα, μετά την ήττα στον πόλεμο τού 1897.
Το 1908 επαναστάτησε η Κρήτη, αλλά η κυβέρνηση παρέμεινε αμέτοχη, από φόβο μήπως και επαναληφθούν τα άσχημα γεγονότα του 1897.
Οι κατώτεροι και μεσαίοι αξιωματικοί αντέδρασαν και, πιάνοντας τον σφυγμό του κόσμου, τον Μάιο του 1909 συγκεντρώθηκαν στο Γουδί, που ήταν έδρα της στρατιωτικής φρουράς της Αθήνας. Εκεί δημιούργησαν μία οργάνωση, τον "Στρατιωτικό Σύνδεσμο", και στις 15 Αυγούστου 1909 έκαναν επανάσταση με την συμπαράσταση του λαού, απαιτώντας να φύγει ο βασιλιάς, ή να αλλάξει, καθώς και να εκδημοκρατιστεί το πολίτευμα.
Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ μιλά σους εξεγερμένους Αθηναίους, 1909 (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)
Ελευθέριος Βενιζέλος (upload.wikimedia.org)
|
Μετά το κίνημα στο Γουδί, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να παραιτηθεί.
Οι επαναστάτες κάλεσαν στην Αθήνα ως εκπρόσωπό τους τον Κρητικό πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο Βενιζέλος είχε μπει επικεφαλής των Κρητών στην επανάσταση του 1905 και είχε διατελέσει βουλευτής και υπουργός στην Κρητική Πολιτεία (θυμόμαστε πως η Κρήτη εκείνη την περίοδο είχε ήδη αποκτήσει αυτονομία απέναντι στον σουλτάνο). Τον Νοέμβριο του 1910 έγιναν εκλογές και το κόμμα του Βενιζέλου (οι Φιλελεύθεροι) τις κέρδισε με μεγάλη πλειοψηφία. Ο Βενιζέλος έγινε πρωθυπουργός και ξεκίνησε το μεταρρυθμιστικό του έργο.
|
Η εξέγερση στο Κιλελέρ
Στον θεσσαλικό κάμπο, στις αρχές του 20ου αιώνα, κυριαρχούσαν τα τσιφλίκια, μεγάλες γεωργικές εκτάσεις που ανήκαν σε έναν άνθρωπο η κάθε μία. Ο τσιφλικάς, ο ιδιοκτήτης της γης, είχε στην δούλεψή του αγρότες ακτήμονες, που δεν είχαν δηλαδή δική τους γη και γι’ αυτό αναγκάζονταν να δουλεύουν σε ξένα χωράφια.
Όταν προσαρτήθηκε η Θεσσαλία στο ελληνικό κράτος, οι Τούρκοι φεουδάρχες πούλησαν τα κτήματά τους σε Έλληνες εμπόρους της Κωνσταντινούπολης ή των παροικιών.
Οι Έλληνες τσιφλικάδες, δηλαδή, κατά κάποιον τρόπο ήταν οι επενδυτές της εποχής και αποδείχτηκαν χειρότεροι δυνάστες για τους συμπατριώτες τους από τους Τούρκους...
Όταν προσαρτήθηκε η Θεσσαλία στο ελληνικό κράτος, οι Τούρκοι φεουδάρχες πούλησαν τα κτήματά τους σε Έλληνες εμπόρους της Κωνσταντινούπολης ή των παροικιών.
Οι Έλληνες τσιφλικάδες, δηλαδή, κατά κάποιον τρόπο ήταν οι επενδυτές της εποχής και αποδείχτηκαν χειρότεροι δυνάστες για τους συμπατριώτες τους από τους Τούρκους...
Οι συνθήκες εργασίας των κολλήγων, όπως ονομάζονταν, ήταν άθλιες. Δούλευαν σαν σκλάβοι όλη την ημέρα, με ένα μόνο μικρό διάλειμμα για φαγητό το μεσημέρι.
Ο τσιφλικάς, ο αφέντης τους, τους φερόταν τελείως αυταρχικά, χωρίς να τολμά κανείς να αντιδράσει.
Επιπλέον, ήταν υποχρεωμένοι να δίνουν στον αφέντη το 1/3, ακόμη και την μισή παραγωγή της χρονιάς, κάθε χρόνο. Αυτό σήμαινε πως σε περιόδους με άσχημη συγκομιδή τούς έλειπε ακόμη και το φαγητό.
Ένας μόνο τόλμησε να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στους γαιοκτήμονες, ο σοσιαλιστής δικηγόρος Μαρίνος Αντύπας, και δολοφονήθηκε, στις 8 Μαρτίου 1907.
Ο τσιφλικάς, ο αφέντης τους, τους φερόταν τελείως αυταρχικά, χωρίς να τολμά κανείς να αντιδράσει.
Επιπλέον, ήταν υποχρεωμένοι να δίνουν στον αφέντη το 1/3, ακόμη και την μισή παραγωγή της χρονιάς, κάθε χρόνο. Αυτό σήμαινε πως σε περιόδους με άσχημη συγκομιδή τούς έλειπε ακόμη και το φαγητό.
Ένας μόνο τόλμησε να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στους γαιοκτήμονες, ο σοσιαλιστής δικηγόρος Μαρίνος Αντύπας, και δολοφονήθηκε, στις 8 Μαρτίου 1907.
Μάρτιος 1910: Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (εγγονός του ήρωα του '21) μιλά σε συγκεντρωμένο πλήθος στην Καρδίτσα (fractalart.gr)
Ο αναβρασμός που δημιουργήθηκε, μετά από τρία χρόνια οδήγησε σε εξέγερση των αγροτών. Στο χωριό Κιλελέρ ξέσπασαν επεισόδια στις 6 Μαρτίου 1910, τα οποία προκάλεσαν τον θάνατο μερικών αγροτών και τον τραυματισμό ακόμη περισσότερων.
Η εξέγερση κέρδισε την συμπάθεια του ελληνικού λαού. Ενέτεινε τις πιέσεις για επίλυση του ζητήματος, φούντωσε το εργατικό κίνημα σε ολόκληρη την χώρα και ανάγκασε τον Βενιζέλο να πάρει νομοθετικά μέτρα υπέρ των κολλήγων.
Η εξέγερση κέρδισε την συμπάθεια του ελληνικού λαού. Ενέτεινε τις πιέσεις για επίλυση του ζητήματος, φούντωσε το εργατικό κίνημα σε ολόκληρη την χώρα και ανάγκασε τον Βενιζέλο να πάρει νομοθετικά μέτρα υπέρ των κολλήγων.
Κιλελέρ (Διονύσης Σαββόπουλος)
Ακούστε το τραγούδι που κυκλοφόρησε (το 1971) ο συνθέτης και τραγουδοποιός Διονύσης Σαββόπουλος για τα γεγονότα του Κιλελέρ:
(youtu.be/dnVOomxuW9o)
"Πυρκαγιά, πυρκαγιά
μες στο μυαλό μου πυρκαγιά
Πυρκαγιά στη Θεσσαλία
και στα δώδεκα χωριά
Κιλελέρ, ώ Κιλελέρ!
Μαύρο ζώο και τυφλό, μαστιγωμένο
Σε ποιο χαντάκι σκοτεινό
με κουβαλάς μ' έναν παλμό
αγριεμένο
Στρατός περνούσε όλη τη νύχτα
με τρένα και με φορτηγά
κι είχανε κλείσει όλοι οι δρόμοι
για τη Λάρισα
Έξι Μαρτίου χίλια εννιακόσια δέκα
Τραγούδι τρύπιο και στιχάκι μπαλωμένο
πού θα με κρύψεις, πες μου πού
Ακούω φωνές από παντού
και φοβάμαι το καημένο."
μες στο μυαλό μου πυρκαγιά
Πυρκαγιά στη Θεσσαλία
και στα δώδεκα χωριά
Κιλελέρ, ώ Κιλελέρ!
Μαύρο ζώο και τυφλό, μαστιγωμένο
Σε ποιο χαντάκι σκοτεινό
με κουβαλάς μ' έναν παλμό
αγριεμένο
Στρατός περνούσε όλη τη νύχτα
με τρένα και με φορτηγά
κι είχανε κλείσει όλοι οι δρόμοι
για τη Λάρισα
Έξι Μαρτίου χίλια εννιακόσια δέκα
Τραγούδι τρύπιο και στιχάκι μπαλωμένο
πού θα με κρύψεις, πες μου πού
Ακούω φωνές από παντού
και φοβάμαι το καημένο."
Ακούστε και την αρχική εκτέλεση:
(youtu.be/LbGhuWxEQUc)
"Γουδί" ή "Γουδή";
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, μία κάτοικος του Γουδιού έκανε αίτηση στον Δήμο της Αθήνας να μετονομαστεί η συνοικία της από "Γουδί" σε Γουδή", με το επιχείρημα πως η λέξη δεν προέρχεται από το γουδί (το κουζινικό εργαλείο) αλλά από κάποιον παλαιό Αθηναίο, που είχε το επώνυμο "Γουδής". (Όπως, για παράδειγμα, η συνοικία "Ζωγράφου" έχει πάρει την ονομασία της από έναν παλιό τσιφλικά της περιοχής που είχε το επώνυμο "Ζωγράφος").
Επειδή ζούμε στην χώρα της χαζομάρας, το Δημοτικό Συμβούλιο της Αθήνας το 2004 έκανε δεκτό το αίτημα της κατοίκου, ΧΩΡΙΣ να λάβει υπ' όψιν του καμμία αντίθετη άποψη, και μετονόμασε επίσημα την συνοικία σε «Γουδή».
Ποια είναι η πραγματικότητα:
Η οικογένεια Γουδή μάλλον είχε όντως τα κτήματά της σε αυτή την τοποθεσία.
Όμως, ήδη από τις αρχές του 1900 ακόμη, η συνοικία πια λεγόταν επίσημα "Γουδί" από όλους τους ανθρώπους και τις υπηρεσίες του κράτους.
Είναι γνωστό εξάλλου το φαινόμενο ένα τοπωνύμιο να αλλάζει την προφορά ή την γραφή του με τα χρόνια.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με διάφορες άλλες τοποθεσίες της Αττικής:
Το Περιστέρι π.χ. ονομάστηκε έτσι από κάποιον τσιφλικά Περιστέρη που είχε εκεί τα κτήματα του, το Καπανδρίτι από κάποιον Αλβανό τσιφλικά Καπανδρίτη, το Τατόι από κάποιον Αλβανό τσιφλικά με το όνομα Τατόη, κλπ.
Κανείς όμως δεν λέει «μένω στου Περιστέρη», ή «μένω στου Καπανδρίτη», ή «πάμε μια εκδρομή στου «Τατόη».
Επομένως, ποιος είναι ο λόγος που θα πρέπει να λέμε «μένω στου Γουδή»; (Ακούγεται και άσχημα, εξάλλου!)
Επειδή έτσι σκέφτηκε μία κάτοικος της περιοχής; Και μάλιστα χωρίς να συζητηθεί κάποιος αντίλογος;
Αν θέλετε περισσότερες λεπτομέρειες (από τον έγκυρο γλωσσολόγο και επιστήμονα Νίκο Σαραντάκο), κάντε ΚΛΙΚ στην παρακάτω φράση:
«Το Γουδί και το Γουδή - Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία».
Επειδή ζούμε στην χώρα της χαζομάρας, το Δημοτικό Συμβούλιο της Αθήνας το 2004 έκανε δεκτό το αίτημα της κατοίκου, ΧΩΡΙΣ να λάβει υπ' όψιν του καμμία αντίθετη άποψη, και μετονόμασε επίσημα την συνοικία σε «Γουδή».
Ποια είναι η πραγματικότητα:
Η οικογένεια Γουδή μάλλον είχε όντως τα κτήματά της σε αυτή την τοποθεσία.
Όμως, ήδη από τις αρχές του 1900 ακόμη, η συνοικία πια λεγόταν επίσημα "Γουδί" από όλους τους ανθρώπους και τις υπηρεσίες του κράτους.
Είναι γνωστό εξάλλου το φαινόμενο ένα τοπωνύμιο να αλλάζει την προφορά ή την γραφή του με τα χρόνια.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με διάφορες άλλες τοποθεσίες της Αττικής:
Το Περιστέρι π.χ. ονομάστηκε έτσι από κάποιον τσιφλικά Περιστέρη που είχε εκεί τα κτήματα του, το Καπανδρίτι από κάποιον Αλβανό τσιφλικά Καπανδρίτη, το Τατόι από κάποιον Αλβανό τσιφλικά με το όνομα Τατόη, κλπ.
Κανείς όμως δεν λέει «μένω στου Περιστέρη», ή «μένω στου Καπανδρίτη», ή «πάμε μια εκδρομή στου «Τατόη».
Επομένως, ποιος είναι ο λόγος που θα πρέπει να λέμε «μένω στου Γουδή»; (Ακούγεται και άσχημα, εξάλλου!)
Επειδή έτσι σκέφτηκε μία κάτοικος της περιοχής; Και μάλιστα χωρίς να συζητηθεί κάποιος αντίλογος;
Αν θέλετε περισσότερες λεπτομέρειες (από τον έγκυρο γλωσσολόγο και επιστήμονα Νίκο Σαραντάκο), κάντε ΚΛΙΚ στην παρακάτω φράση:
«Το Γουδί και το Γουδή - Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία».
Πηγές:
Για την δημιουργία της ανάρτησης, εκτός από τις ήδη αναφερθείσες πηγές και το σχολικό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄,
βοήθησαν –χωρίς να ερωτηθούν...– οι ιστότοποι:
Το τελευταίο κουδούνι
thepressproject.gr
tvxs.gr
καθώς και το παλαιό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄, Κεφ. 35 (ΟΕΔΒ 2009)
Κατεβάστε το μάθημα (σε μορφή pdf) στον υπολογιστή σας. ΚΛΙΚ ΕΔΩ!