ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ (ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ)
ΕΝΟΤΗΤΑ Γ΄: Η Ελληνική Επανάσταση (1821-1830)
Κεφ. 4: 1821 - Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΞΑΠΛΩΝΕΤΑΙ
Για να αντιμετωπίσει την Επανάσταση ο Χουρσίτ πασάς, τρομερός και φοβερός αρχηγός των οθωμανικών στρατευμάτων, ο οποίος βρισκόταν στην Ήπειρο για να καταστείλει την εξέγερση του Αλή πασά εναντίον του σουλτάνου, τον Απρίλιο του 1821 έστειλε εναντίον των επαναστατών τον Ομέρ Βρυώνη. Το σχέδιο ήταν να καταπνίξουν πρώτα την επανάσταση στην Στερεά Ελλάδα και κατόπιν να επιτεθούν εναντίον των επαναστατών στην Πελοπόννησο.
Οι οπλαρχηγοί της περιοχής για να αμυνθούν αποφάσισαν να μοιραστούν οι άντρες τους σε τρία διαφορετικά σημεία.
Έτσι, ο Πανουργιάς οχυρώθηκε στα υψώματα της Χαλκωμάτας, ο Ιωάννης Δυοβουνιώτης κατέλαβε την χαράδρα τού Γοργοποτάμου και ο Αθανάσιος Διάκος περίμενε τους Τούρκους στην γέφυρα της Αλαμάνας.
Οι οπλαρχηγοί της περιοχής για να αμυνθούν αποφάσισαν να μοιραστούν οι άντρες τους σε τρία διαφορετικά σημεία.
Έτσι, ο Πανουργιάς οχυρώθηκε στα υψώματα της Χαλκωμάτας, ο Ιωάννης Δυοβουνιώτης κατέλαβε την χαράδρα τού Γοργοποτάμου και ο Αθανάσιος Διάκος περίμενε τους Τούρκους στην γέφυρα της Αλαμάνας.
Αθανάσιος Διάκος
|
Η μάχη της Αλαμάνας (el.wikipedia.org)
|
Στις 23 Απριλίου οι Τούρκοι με πολύ στρατό επιτέθηκαν ταυτόχρονα και στα τρία μέτωπα. Οι Έλληνες στα μέτωπα της Χαλκωμάτας και του Γοργοποτάμου νικήθηκαν. Ο Πανουργιάς τραυματίστηκε και ο συμπολεμιστής του, επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας, σκοτώθηκε.
Οι Τούρκοι στην συνέχεια επιτέθηκαν εναντίον της ομάδας του Αθανάσιου Διάκου (24/4), στην γέφυρα της Αλαμάνας. Οι επαναστάτες πολέμησαν γενναία, όμως δεν κατόρθωσαν να νικήσουν τον ισχυρό οθωμανικό στρατό. Ταυτόχρονα δεν θέλησαν να υποχωρήσουν. Το αποτέλεσμα ήταν πως όλοι οι άντρες σκοτώθηκαν, ενώ τον Διάκο τον έπιασαν αιχμάλωτο και τον θανάτωσαν με φρικτό τρόπο μία μέρα αργότερα.
Λίγο πιο νότια, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κλείστηκε με 118 άντρες (8/5) στο χάνι της Γραβιάς και περίμενε τους Τούρκους εκεί, ενώ ο Δυοβουνιώτης και ο Πανουργιάς οχυρώθηκαν στα γύρω υψώματα. Στην μάχη που ακολούθησε, ο Πανουργιάς και ο Δυοβουνιώτης υποχώρησαν, ενώ ο Ανδρούτσος αντιμετώπισε όλη την ημέρα με επιτυχία τον στρατό του Ομέρ Βρυώνη. Όταν σταμάτησε το βράδυ η μάχη, οι Τούρκοι είχαν χάσει πάνω από 800 στρατιώτες, ενώ οι Έλληνες μόνον 6.
Στην διάρκεια της νύχτας, και ενώ ο Βρυώνης περίμενε ενισχύσεις από την Λαμία, ο Ανδρούτσος και οι άντρες του κατόρθωσαν και διέφυγαν μέσα από τις τουρκικές θέσεις.
Η μάχη της Γραβιάς ανέκοψε την πορεία των Οθωμανών προς την Πελοπόννησο, τόνωσε το ηθικό των Ελλήνων και βοήθησε να εξαπλωθεί περισσότερο η Επανάσταση.
Οδυσσέας Ανδρούτσος
|
Η μάχη στο χάνι της Γραβιάς (el.wikipedia.org)
|
Στο μεταξύ, η επανάσταση μετρούσε νίκες στο Αιγαίο.
Στις 26 Απριλίου, Ψαριανοί και Υδραίοι καπεταναίοι βύθισαν ένα τουρκικό πλοίο στην θάλασσα της Χίου και αιχμαλώτισαν ένα άλλο.
Κατά την ναυμαχία της Ερεσού στις 27 Μαΐου, ο Δημήτριος Παπανικολής κατόρθωσε να πυρπολήσει ένα τουρκικό καράβι.
Τα πυρπολικά (πληροφορίες στο τέλος) από τότε, μπήκαν στον Αγώνα, προξενώντας συχνά μεγάλες καταστροφές στο οθωμανικό ναυτικό.
Αλλά και στην Αθήνα οι επαναστάτες στα μέσα Απριλίου πολέμησαν τους Τούρκους και τους ανάγκασαν να κλειστούν μέσα στην Ακρόπολη, την οποίαν και πολιόρκησαν.
Στην Πελοπόννησο το ίδιο διάστημα οι Έλληνες άρχισαν να πολιορκούν την Τριπολιτσά, το στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο της Πελοποννήσου, αφού πείστηκαν από τα επιχειρήματα του Κολοκοτρώνη πως αν την κατελάμβαναν θα βρίσκονταν σε πολύ πλεονεκτική θέση.
Η πρώτη σημαντική μάχη της Επανάστασης δόθηκε στο Βαλτέτσι στις 12 και 13 Μαΐου, με τον Κολοκοτρώνη και άλλους οπλαρχηγούς να νικούν τους Τούρκους που επιχειρούσαν να σπάσουν την πολιορκία της Τριπολιτσάς.
Έτσι, οι πολιορκημένοι Τούρκοι Τριπολιτσιώτες δεν κατόρθωσαν να λάβουν ενισχύσεις και η θέση τους έγινε ακόμα πιο δύσκολη.
Τον Ιούνιο ο Δημήτριος Υψηλάντης, αδελφός του Αλέξανδρου, έφτασε στην Πελοπόννησο και οι Έλληνες του έδωσαν την γενική αρχηγία του Αγώνα.
(παλαιό σχολικό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ, ΟΕΔΒ 2009)
Τον Ιούλιο (στις 23) οι επαναστάτες κατέλαβαν το κάστρο της Μονεμβασιάς, μετά από τετράμηνη πολιορκία.
Τον Αύγουστο (στις 7) κατέλαβαν το κάστρο της Πύλου (το Νιόκαστρο). Η Επανάσταση άρχισε να στεριώνει.
Στις 26 και 28 Αυγούστου οι Έλληνες νίκησαν για μιαν ακόμα φορά τους Τούρκους, στα Βασιλικά της Φθιώτιδας, ακυρώνοντας έτσι οριστικά τα σχέδιά τους να εκστρατεύσουν εναντίον της επαναστατημένης Πελοποννήσου.
Μετά από αρκετούς μήνες πολιορκίας, στις 23 Σεπτεμβρίου, η Τριπολιτσά έπεσε στα χέρια των Ελλήνων.
Αυτό ήταν ένα πολύ σπουδαίο στρατιωτικό γεγονός, που σταθεροποίησε την επικράτηση των Ελλήνων στην Πελοπόννησο.
Ταυτόχρονα, όμως, ξέσπασε και όλη η καταπίεση τεσσάρων αιώνων από τους Τούρκους, αλλά και η αντίδραση στις σφαγές των Ρωμιών της Σμύρνης, του Αϊβαλιού και -κυρίως- της Κωνσταντινούπολης το προηγούμενο διάστημα. Το αποτέλεσμα ήταν όλο το εξαγριωμένο πλήθος των εξεγερμένων να επιδοθεί σε τριήμερη σφαγή και λεηλασία των Τούρκων της Τριπολιτσάς· πολεμιστών και αμάχων.
Ο ιστορικός Σπυρίδων Τρικούπης, επιχειρώντας να ερμηνεύσει το -αδιαμφισβήτητα- μελανό σημείο της Επανάστασης του 1821, έγραφε: «Λαός, αποτινάσσων πολυχρόνιον και βαρύν ζυγόν κινείται πάντοτε θηριωδώς κατά των δεσποτών του».
Με την άλωση της Τριπολιτσάς τελείωσε νικηφόρα το πρώτο έτος της Επανάστασης.
Τα πυρπολικά
Με την έναρξη της Επανάστασης μπήκαν δυναμικά στον αγώνα και τα πυρπολικά, οι κινητές δηλαδή θαλάσσιες βόμβες.
Η ιδέα του εμπρησμού των πλοίων του εχθρού έρχεται από πολύ παλιά (3ος αι. π.Χ., εμπρησμός του εχθρικού στόλου από τον Αρχιμήδη κατά την πολιορκία των Συρακουσών, με τεράστια κινητά κοίλα κάτοπτρα που συγκέντρωναν τις ακτίνες του ήλιου σε ένα σημείο και τις κατεύθυναν εναντίον των εχθρικών καραβιών).
Στα νεότερα χρόνια, στις αρχές του 17ου αιώνα, πυρπολικά είχαν χρησιμοποιήσει οι Ολλανδοί σε μια ναυμαχία εναντίον των Ισπανών και, αργότερα, οι Άγγλοι σε διάφορες ναυμαχίες τους.
Οι Έλληνες ναυτικοί, όμως, εξελίχθηκαν σε τρομερά επιδέξιους χειριστές αυτού του όπλου. Τα ελληνικά πυρπολικά κατά την διάρκεια του Αγώνα έγιναν πραγματικός εφιάλτης για τα μεγάλα οθωμανικά πλοία, τα οποία στην ουσία ήταν πλωτά φρούρια.
Η ιδέα του εμπρησμού των πλοίων του εχθρού έρχεται από πολύ παλιά (3ος αι. π.Χ., εμπρησμός του εχθρικού στόλου από τον Αρχιμήδη κατά την πολιορκία των Συρακουσών, με τεράστια κινητά κοίλα κάτοπτρα που συγκέντρωναν τις ακτίνες του ήλιου σε ένα σημείο και τις κατεύθυναν εναντίον των εχθρικών καραβιών).
Στα νεότερα χρόνια, στις αρχές του 17ου αιώνα, πυρπολικά είχαν χρησιμοποιήσει οι Ολλανδοί σε μια ναυμαχία εναντίον των Ισπανών και, αργότερα, οι Άγγλοι σε διάφορες ναυμαχίες τους.
Οι Έλληνες ναυτικοί, όμως, εξελίχθηκαν σε τρομερά επιδέξιους χειριστές αυτού του όπλου. Τα ελληνικά πυρπολικά κατά την διάρκεια του Αγώνα έγιναν πραγματικός εφιάλτης για τα μεγάλα οθωμανικά πλοία, τα οποία στην ουσία ήταν πλωτά φρούρια.
Η μετατροπή ενός πλοίου σε πυρπολικό δεν ήταν εύκολη υπόθεση, αφού δεν έβαζαν απλώς τα εκρηκτικά στο καράβι, αλλά τα τοποθετούσαν με συγκεκριμένον τρόπο, που απαιτούσε ικανότητα και ειδικές τεχνικές γνώσεις.
Η ιδέα της πυρπόλησης ήταν απλή: Ο πυρπολητής έπαιρνε ένα μικρό πλοίο (κάποιο παλιό, έτοιμο για χάλασμα στην αρχή, καινούριο, ειδικά κατασκευασμένο γι' αυτόν τον σκοπό αργότερα) και το γέμιζε εκρηκτικά. Έδενε το καραβάκι με τα εκρηκτικά στο δικό του καράβι και τραβούσε για τον εχθρικό στόλο. Όταν έφτανε (διάλεγε να είναι νύχτα χωρίς φεγγάρι), πλησίαζε όσο πιο διακριτικά και αθόρυβα μπορούσε στο εχθρικό καράβι, έδενε πάνω του το καράβι με τα εκρηκτικά, άναβε το φυτίλι και απομακρυνόταν όσο πιο γρήγορα μπορούσε.
Οι εχθροί, ακόμη κι αν άκουγαν τον θόρυβο που έκαναν οι γάντζοι και καταλάβαιναν τι επρόκειτο να συμβεί, μέσα στον πανικό που επικρατούσε έτρεχαν όλοι να σωθούν και κανείς δεν μπορούσε να ασχοληθεί με το φυτίλι που πλησίαζε στα πυρομαχικά.
Αν δεν συνέβαινε κάποια αναποδιά την τελευταία στιγμή, και αν ο άνεμος ήταν ευνοϊκός, τα εκρηκτικά σε πολύ λίγη ώρα έπαιρναν φωτιά και ανατινάζονταν μαζί με το εχθρικό καράβι, τους στρατιώτες του και οτιδήποτε άλλο είχε μέσα.
Επειδή αυτές οι ενέργειες ήταν υπερβολικά δύσκολες και επικίνδυνες, γι' αυτό και τους πυρπολητές τους θαύμαζαν οι Έλληνες, αλλά και οι Ευρωπαίοι φιλέλληνες.
Αν δεν συνέβαινε κάποια αναποδιά την τελευταία στιγμή, και αν ο άνεμος ήταν ευνοϊκός, τα εκρηκτικά σε πολύ λίγη ώρα έπαιρναν φωτιά και ανατινάζονταν μαζί με το εχθρικό καράβι, τους στρατιώτες του και οτιδήποτε άλλο είχε μέσα.
Επειδή αυτές οι ενέργειες ήταν υπερβολικά δύσκολες και επικίνδυνες, γι' αυτό και τους πυρπολητές τους θαύμαζαν οι Έλληνες, αλλά και οι Ευρωπαίοι φιλέλληνες.
Οι πυρπολητές
Σύμφωνα με τον ιστορικό Ορλάνδο, τα πρώτα πυρπολικά τα κατασκεύασαν ο Σπετσιώτης θαλασσόλυκος Γεώργιος Μυργιαλής και ο Γιάννης Δημουλίτσας, γνωστός με το προσωνύμιο Πατατούκος.
Εκτός από τον Δημήτριο Παπανικολή που πυρπόλησε το τουρκικό καράβι στην Ερεσσό τον Μάιο του 1821 και τον Κωνσταντίνο Κανάρη που πυρπόλησε την τουρκική ναυαρχίδα στην Χίο τον Ιούνιο του 1822, σπουδαίος πυρπολητής, ο οποίος συμμετείχε και στις δύο πυρπολήσεις, ήταν και ο Γιάννης Θεοφιλόπουλος ή Καραβόγιαννος.
Υπήρξαν και άλλοι πυρπολητές, τα ονόματα των οποίων έγιναν λιγότερο γνωστά, όμως η προσφορά τους ήταν το ίδιο σημαντική. Κάποιοι απ' αυτούς ήταν ο Κωνσταντίνος Νικόδημος, ο Ιωάννης Ματρόζος, ο Αλέξανδρος Ματρόζος, ο Λάζαρος Μουσιός, ο Ανδρέας Πιπίνος, ο Νικόλαος Βρατσάνος.
Εκτός από τον Δημήτριο Παπανικολή που πυρπόλησε το τουρκικό καράβι στην Ερεσσό τον Μάιο του 1821 και τον Κωνσταντίνο Κανάρη που πυρπόλησε την τουρκική ναυαρχίδα στην Χίο τον Ιούνιο του 1822, σπουδαίος πυρπολητής, ο οποίος συμμετείχε και στις δύο πυρπολήσεις, ήταν και ο Γιάννης Θεοφιλόπουλος ή Καραβόγιαννος.
Υπήρξαν και άλλοι πυρπολητές, τα ονόματα των οποίων έγιναν λιγότερο γνωστά, όμως η προσφορά τους ήταν το ίδιο σημαντική. Κάποιοι απ' αυτούς ήταν ο Κωνσταντίνος Νικόδημος, ο Ιωάννης Ματρόζος, ο Αλέξανδρος Ματρόζος, ο Λάζαρος Μουσιός, ο Ανδρέας Πιπίνος, ο Νικόλαος Βρατσάνος.
Γιάννης Θεοφιλόπουλος ή Καραβόγιαννος
|
Κωνσταντίνος Κανάρης
|
Ματρόζος
|
Δημήτριος Παπανικολής
|
Ακολουθεί, για την ιστορία, ένας κατάλογος πυρπολητών, όπως τον συνέταξε ο ιστορικός Νίκος Γιαννόπουλος:
Υδραίοι: Αλεξανδρής Δημήτριος, Βατικιώτης Γεώργιος, Βώκος Αντώνιος του Θεοφάνους, Βώκος Θεόδωρος του Θεοφάνους, Γεωργίου Δημήτριος, Δημαμάς Αναγνώστης, Διοκαράντος Μπίκος Αντώνιος, Θεοχάρης Ιωάννης, Θεοχάρης Γεώργιος, Καλογιάννης Δημήτριος, Μάνεζας Ανδρέας, Ματρόζος Ιωάννης, Μπουντούρης Μιχαήλ, Μπούτης Εμμανουήλ, Μπίκος Αντώνιος, Παπαπάνου Ανδρέας, Πινότσης Ανδρέας, Πιπίνος Ανδρέας, Ραφαλιάς Δημήτριος, Ραμπότσης Αναστάσιος, Σπαχής Μαρίνης, Σπαχής Αναστάσιος, Στύπας Ιωάννης, Τζερεμές Γεώργιος, Τσαγκάρης Λινάρδος, Τσάπελης Δημήτριος, Φιλιππάγκος Α., Φωτιάς Δήμας.
Σπετσιώτες: Γουδής Δημήτριος, Καστελιώτης Ιωάννης, Λάμπρου Δημήτριος, Λεμπέσης Ανάργυρος, Ματρόζος Αλέξανδρος (Λέκκας), Μουσιού ή Μουσιός Λάζαρος, Μπαρμπάτσης Κοσμάς, Μπάτης Ανδρέας, Μπρέσκας Θεόδωρος, Ποριώτης Δημήτριος, Σπαχής Πέτρος, Σπύρου Παντελής, Σταύρου Π., Σπύρου Παντελής, Τσατσαρώνης Ιωάννης, Χότζας Ανδριανός, Παξινός Γεώργιος.
Ψαριανοί : Βρατσάνος Νικόλαος, Βρούλος Ανδρέας, Καλαφάτης Ιωάννης, Κανάρης Κωνσταντίνος, Κουτσούκος Δημήτριος, Νικόδημος Κωνσταντίνος, Παπανικολής Δημήτριος, Πέτρου Γεώργιος, Σαρηγιάννης Νικόλαος, Σπανός Νικόλαος....
Πηγές:
Για την δημιουργία της ανάρτησης, εκτός από τις ήδη αναφερθείσες πηγές και το σχολικό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄, βοήθησαν –χωρίς να ερωτηθούν...– οι ιστότοποι:
Αταξίες στην Άνω Σύρο, Τελευταίο κουδούνι, argolikivivliothiki.gr, 104fm.gr, Μηχανή του Χρόνου.
Κατεβάστε το μάθημα (σε μορφή word) στον υπολογιστή σας. ΚΛΙΚ ΕΔΩ!
Κατεβάστε το μάθημα (σε μορφή pdf) στον υπολογιστή σας. ΚΛΙΚ ΕΔΩ!
Πηγές:
Για την δημιουργία της ανάρτησης, εκτός από τις ήδη αναφερθείσες πηγές και το σχολικό βιβλίο Ιστορίας ΣΤ΄, βοήθησαν –χωρίς να ερωτηθούν...– οι ιστότοποι:
Αταξίες στην Άνω Σύρο, Τελευταίο κουδούνι, argolikivivliothiki.gr, 104fm.gr, Μηχανή του Χρόνου.
Κατεβάστε το μάθημα (σε μορφή word) στον υπολογιστή σας. ΚΛΙΚ ΕΔΩ!
Κατεβάστε το μάθημα (σε μορφή pdf) στον υπολογιστή σας. ΚΛΙΚ ΕΔΩ!
