Ε΄ ΤΑΞΗ - ΙΣΤΟΡΙΑ - ΕΝΟΤΗΤΑ Ζ΄
41. Η παιδεία στο Βυζάντιο
(Η ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση)
Οι Βυζαντινοί, τόσο οι απλοί άνθρωποι όσο και οι ίδιοι οι αυτοκράτορες μερικές φορές, έδιναν μεγάλη σημασία στην μόρφωση και την εκπαίδευση.
Όπως μαθαίνουμε από τις ιστορικές πηγές, ο λαός έδινε μεγάλη σημασία στην αξία της εκπαίδευσης και της παιδείας γενικότερα, αφού οι άνθρωποι, στις αγορές και στις ταβέρνες, κορόιδευαν και σατίριζαν τα δημόσια πρόσωπα -ακόμα και τους αυτοκράτορες- που δεν γνώριζαν την σωστή χρήση της γλώσσας ή είχαν άξεστη συμπεριφορά.
Η ανώτερη εκπαίδευση ξεκινούσε στην ηλικία των δεκαπέντε με δεκαέξι ετών, διαρκούσε περίπου πέντε χρόνια και ήταν και αυτή προαιρετική: διαρκούσε μέχρι εκεί που έφταναν τα χρήματα ή η επιθυμία του σπουδαστή.
Διδασκαλία των νόμων στο πανεπιστήμιο της Πόλης,
(Μικρογραφία από βυζαντινό χειρόγραφο, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη)
(Μικρογραφία από βυζαντινό χειρόγραφο, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη)
Οι σχολές
Ανώτερες σχολές υπήρχαν από παλιά σε διάφορες μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Πέργαμο, Βηρυτό, κλπ.
Όμως δεν είχε κάθε πόλη σχολές για όλες τις επιστήμες. Κάθε μια πόλη ήταν φημισμένη για κάποια συγκεκριμένη επιστήμη:
Η Αθήνα φημιζόταν για την Φιλοσοφική της Σχολή· η Αλεξάνδρεια για τις σχολές Αστρονομίας, Γεωμετρίας και Ιατρικής· η Αντιόχεια για τις σχολές Φιλοσοφίας και Ιατρικής· η Πέργαμος για την σχολή Φιλοσοφίας· η Βηρυτός για την Νομική σχολή· η Κωνσταντινούπολη για την σχολή Δημόσιας Διοίκησης.
Αυτό σήμαινε πως κάποιος νέος που επιθυμούσε να πάρει πλούσια μόρφωση, έπρεπε να έχει και πλούσιο πορτοφόλι, αφού έπρεπε να πηγαίνει από πόλη σε πόλη, προκειμένου να σπουδάσει την επιστήμη που ήθελε.
Στην Κωνσταντινούπολη, η πρώτη ανώτερη σχολή, το Μέγα Διδασκαλείον, ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο (317-361 μ.Χ.), για να προμηθεύει το κράτος με μορφωμένους κρατικούς υπαλλήλους.
Μετά από έναν αιώνα, το 425 μ.Χ. ο Θεοδόσιος Β΄ (401-450, εγγονός του Μ. Θεοδοσίου) αναδιοργάνωσε την Σχολή και στην ουσία ίδρυσε την πρώτη κρατική Ανώτερη Σχολή, το Πανδιδακτήριο.
Όμως δεν είχε κάθε πόλη σχολές για όλες τις επιστήμες. Κάθε μια πόλη ήταν φημισμένη για κάποια συγκεκριμένη επιστήμη:
Η Αθήνα φημιζόταν για την Φιλοσοφική της Σχολή· η Αλεξάνδρεια για τις σχολές Αστρονομίας, Γεωμετρίας και Ιατρικής· η Αντιόχεια για τις σχολές Φιλοσοφίας και Ιατρικής· η Πέργαμος για την σχολή Φιλοσοφίας· η Βηρυτός για την Νομική σχολή· η Κωνσταντινούπολη για την σχολή Δημόσιας Διοίκησης.
Αυτό σήμαινε πως κάποιος νέος που επιθυμούσε να πάρει πλούσια μόρφωση, έπρεπε να έχει και πλούσιο πορτοφόλι, αφού έπρεπε να πηγαίνει από πόλη σε πόλη, προκειμένου να σπουδάσει την επιστήμη που ήθελε.
Στην Κωνσταντινούπολη, η πρώτη ανώτερη σχολή, το Μέγα Διδασκαλείον, ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο (317-361 μ.Χ.), για να προμηθεύει το κράτος με μορφωμένους κρατικούς υπαλλήλους.
Μετά από έναν αιώνα, το 425 μ.Χ. ο Θεοδόσιος Β΄ (401-450, εγγονός του Μ. Θεοδοσίου) αναδιοργάνωσε την Σχολή και στην ουσία ίδρυσε την πρώτη κρατική Ανώτερη Σχολή, το Πανδιδακτήριο.
Τον 7ο αιώνα ιδρύθηκαν οι πρώτες εκκλησιαστικές σχολές, όπως η Πατριαρχική Σχολή, που παρείχαν κυρίως θεολογική μόρφωση και σκοπός τους ήταν να προετοιμάζουν τους μαθητές τους για να γίνουν στελέχη της Εκκλησίας.
Στην διάρκεια της Εικονομαχίας τα εκκλησιαστικά σχολεία έπαψαν να λειτουργούν και η εκπαίδευση πέρασε στα χέρια του κράτους.
Μετά το τέλος της Εικονομαχίας, το Πανδιδακτήριο (που είχε καταστραφεί από πυρκαγιά κατά την περίοδο των ταραχών) λειτούργησε ξανά. Εγκαταστάθηκε στο παλάτι, στο ανάκτορο της Μαγναύρας, έτσι έμεινε γνωστό ως το Πανδιδακτήριο της Μαγναύρας ή Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας.
Στην διάρκεια της Εικονομαχίας τα εκκλησιαστικά σχολεία έπαψαν να λειτουργούν και η εκπαίδευση πέρασε στα χέρια του κράτους.
Μετά το τέλος της Εικονομαχίας, το Πανδιδακτήριο (που είχε καταστραφεί από πυρκαγιά κατά την περίοδο των ταραχών) λειτούργησε ξανά. Εγκαταστάθηκε στο παλάτι, στο ανάκτορο της Μαγναύρας, έτσι έμεινε γνωστό ως το Πανδιδακτήριο της Μαγναύρας ή Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας.
Το ανάκτορο της Μαγναύρας, με το Πανεπιστήμιο
Το 1045, με απόφαση του Κωνσταντίνου Θ΄ του Μονομάχου, το Πανδιδακτήριο αναμορφώθηκε και έγινε "κανονικό" πανεπιστήμιο - με την σημερινή έννοια του όρου.
Οι πανεπιστημιακές σχολές όλης της αυτοκρατορίας διέκοψαν την λειτουργία τους μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, το 1453, και την κατάλυση του βυζαντινού κράτους.
Τα μαθήματα
Στις ανώτερες σχολές οι μαθητές διδάσκονταν την σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας, αριθμητική, γεωμετρία, μουσική, αστρονομία, φιλοσοφία, ρητορική, νομικά και ξένες γλώσσες.
Οι βιβλιοθήκες
Επειδή τα βιβλία τότε ήταν χειρόγραφα, άρα σπάνια και πανάκριβα, όλες οι σχολές είχαν καλά οργανωμένες βιβλιοθήκες. Εκεί υπήρχαν εργαστήρια όπου ειδικά εκπαιδευμένοι υπάλληλοι ασχολούνταν με την αντιγραφή χειρογράφων που παρήγγειλλαν πλούσιοι μαθητές.
Η ύπαρξη των βυζαντινών βιβλιοθηκών είχε σπουδαία σημασία για τον παγκόσμιο πολιτισμό, αφού χάρις στην αντιγραφή των αρχαίων χειρογράφων έφτασε ως τις μέρες μας η γνώση μας για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Η ύπαρξη των βυζαντινών βιβλιοθηκών είχε σπουδαία σημασία για τον παγκόσμιο πολιτισμό, αφού χάρις στην αντιγραφή των αρχαίων χειρογράφων έφτασε ως τις μέρες μας η γνώση μας για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Οι γυναίκες
Οι γυναίκες (όπως έχει αναφερθεί στο κεφ. 12) δεν είχαν τις ίδιες ευκαιρίες εκπαίδευσης με τους άντρες. Γι’ αυτό και λίγα μόνο ονόματα μορφωμένων γυναικών έχουν μείνει στην ιστορία. Κάποιες από αυτές ήταν η Άννα Κομνηνή, η φιλόσοφος Υπατία (που είχε τραγικό τέλος από τον αμόρφωτο και φανατισμένο όχλο), η αδελφή τού Θεοδοσίου Β΄ Πουλχερία, η σύζυγός του Αθηναΐς-Ευδοκία και η σπουδαία υμνωδός Κασσιανή (που συνέθεσε το σπουδαίο τροπάριο της Κασσιανής).
Το ξεχωριστό με τις γυναίκες που απέκτησαν μεγάλη μόρφωση είναι ότι το έκαναν, όχι φοιτώντας σε κάποια ανώτατη σχολή, αλλά μαθητεύοντας κοντά σε κάποιον μορφωμένο, λαϊκό ή κληρικό και με πολλή προσωπική προσπάθεια.
Το ξεχωριστό με τις γυναίκες που απέκτησαν μεγάλη μόρφωση είναι ότι το έκαναν, όχι φοιτώντας σε κάποια ανώτατη σχολή, αλλά μαθητεύοντας κοντά σε κάποιον μορφωμένο, λαϊκό ή κληρικό και με πολλή προσωπική προσπάθεια.
Η φιλόσοφος και μαθηματικός Υπατία από την Αλεξάνδρεια (370 - 415 π.Χ.)
Οι δάσκαλοι
Στις ανώτερες σχολές δίδαξαν και διακρίθηκαν σημαντικοί δάσκαλοι. Μερικοί από αυτούς ήταν ο πατριάρχης Φώτιος, ο Λέων ο Μαθηματικός, ο Μανουήλ Χρυσολωράς, ο Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων), κ.ά.
Ο πατριάρχης Φώτιος (3ος από αριστερά) συζητά με τους μαθητές του
(Μικρογραφία από βυζαντινό χειρόγραφο, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη)
(Μικρογραφία από βυζαντινό χειρόγραφο, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη)
Η Αναγέννηση
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, πολλοί μορφωμένοι Βυζαντινοί πήγαν και δίδαξαν σε πανεπιστήμια της Δυτικής Ευρώπης, μεταφέροντας τον ελληνικό πολιτισμό στον υπόλοιπο κόσμο και κάνοντας το πρώτο βήμα για την μεγάλη άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών στην Ευρώπη, που ονομάστηκε Αναγέννηση.
Η μικρογράμματη (σύγχρονη) γραφή
Από την αρχαιότητα μέχρι και τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες δεν υπήρχαν τα μικρά γράμματα (τα πεζά) του αλφαβήτου: οι άνθρωποι έγραφαν μόνο με κεφαλαία και χωρίς τόνους (οξεία, βαρεία, περισπωμένη), πνεύματα (ψιλή, δασεία) και σημεία στίξης.
Στα τέλη του 8ου αιώνα οι λόγιοι (οι μορφωμένοι) της εποχής σχεδιάζουν τα μικρά (πεζά) γράμματα και τα σημεία στίξης, για να μαθαίνεται πιο εύκολα η γλώσσα, αλλά και για να βγαίνει πιο οικονομικά το κάθε βιβλίο (αφού τα μικρά γράμματα πιάνουν λιγότερο χώρο στο χαρτί απ' ό,τι τα κεφαλαία).
Έτσι, η μικρογράμματη γραφή μπαίνει από τότε στην ζωή μας...
Πληροφορίες πήραμε από: eriande.elemedu.upatras.gr, taekpaideutika.gr, ex-amaxis.gr, christosb.blogspot.gr)