ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ (ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ)
ΕΝΟΤΗΤΑ Δ΄: Η Ελλάδα στον 19ο αιώνα
Κεφ. 1: Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Για να καταλάβουμε καλύτερα την εποχή που εξετάζουμε, πρέπει να δούμε τις ραγδαίες τεχνολογικές και οικονομικές εξελίξεις που συνέβησαν στην Ευρώπη εκείνη την περίοδο.
Αφού εκμεταλλεύτηκε τον πλούτο των κρατών που κρατούσε υπό την κατοχή της, η Μεγάλη Βρετανία απέκτησε την δυνατότητα να αναπτυχθεί τεχνολογικά, αλλά και οικονομικά.
Αφού εκμεταλλεύτηκε τον πλούτο των κρατών που κρατούσε υπό την κατοχή της, η Μεγάλη Βρετανία απέκτησε την δυνατότητα να αναπτυχθεί τεχνολογικά, αλλά και οικονομικά.
Έτσι, από τα μέσα του 18ου αιώνα η χώρα βρέθηκε σε μία περίοδο απότομης και γρήγορης ανάπτυξης, η οποία προκάλεσε μεγάλες και βίαιες αλλαγές στην κοινωνία και την ζωή των ανθρώπων.
Επειδή η ανάπτυξη εκείνη στηρίχτηκε στην βιομηχανία, ονομάστηκε Βιομηχανική Επανάσταση.
Επειδή η ανάπτυξη εκείνη στηρίχτηκε στην βιομηχανία, ονομάστηκε Βιομηχανική Επανάσταση.
Η πρώτη περίοδος της Βιομηχανικής Επανάστασης
Η πρώτη περίοδος κράτησε περίπου εκατό χρόνια και στηρίχτηκε στην βιομηχανική χρήση της ατμομηχανής.
Όταν οι άνθρωποι κατόρθωσαν να τιθασεύσουν την δύναμη του ατμού, ξεκίνησαν να κατασκευάζουν μηχανές για οτιδήποτε κατασκεύαζαν μέχρι τότε με τα χέρια.
Τα πρώτα εργοστάσια
Οι πρώτες μηχανές που χρησιμοποιήθηκαν για βιομηχανική παραγωγή προϊόντων ήταν οι κλωστοϋφαντουργικές (οι μηχανές, δηλαδή, που παρήγαν κλωστές και ύφαιναν υφάσματα).
Ο σιδηρόδρομος
Από τις αρχές του 19ου αιώνα οι ατμομηχανές άρχισαν να χρησιμοποιούνται και για την κίνηση των αμαξών. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις άρχισαν να ενώνονται με σιδηροδρομικές γραμμές. Δημιουργήθηκαν οι πρώτες αμαξοστοιχίες, προκαλώντας επανάσταση στις μεταφορές.
Τις ίδιες άμαξες που τις έσερναν άλογα, με μικρές μετατροπές στους τροχούς τις προσάρμοσαν στις σιδηροδρομικές γραμμές, και οι αμαξοστοιχίες (οι συστοιχίες αμαξών, δηλαδή) άρχισαν να ταξιδεύουν με καινούριες ταχύτητες, κάνοντας τον κόσμο πιο μικρό.
Ακριβώς αυτό το πλάτος της άμαξας (που ήταν καθορισμένο έτσι ώστε τα δύο άλογα που την τραβούσαν, και που βρίσκονταν πλάι πλάι, να μην χτυπούν μεταξύ τους ενόσω περπατούσαν) "ανάγκασε" τις σιδηροδρομικές γραμμές να έχουν το ίδιο πλάτος μ' αυτές, ώστε να μπορούν οι παλιές άμαξες, με τις λιγότερες δυνατές μετατροπές, να χρησιμοποιηθούν στην καινούρια εφεύρεση.
Το γεγονός αυτό οδήγησε στην δημιουργία του παλιού χαριτολογήματος που συνδέει τα διαστημικά λεωφορεία (που μετακινούνται πάνω σε σιδηροδρομικές γραμμές μέχρι την βάση εκτόξευσης) με τα καπούλια των αλόγων!
Το γεγονός αυτό οδήγησε στην δημιουργία του παλιού χαριτολογήματος που συνδέει τα διαστημικά λεωφορεία (που μετακινούνται πάνω σε σιδηροδρομικές γραμμές μέχρι την βάση εκτόξευσης) με τα καπούλια των αλόγων!
Μεγάλα έργα από χυτευμένο σίδερο
Εκείνη την περίοδο κατασκευάστηκαν μεγάλες σιδηροκατασκευές...
...όπως η σιδερένια γέφυρα του Σροπσάιαρ (Αγγλία, 1777)...
... ή (αργότερα: 1889) ό πύργος του Άιφφελ, στο Παρίσι.
Δημιουργία αστικών κέντρων
Η Βιομηχανική Επανάσταση συνετέλεσε ώστε πάρα πολλοί άνθρωποι να συγκεντρωθούν στα αστικά κέντρα για να εργαστούν στα μεγάλα εργοστάσια.
Αποτέλεσμα αυτής της αστυφιλίας (του ρεύματος προς τις πόλεις) υπήρξε η γιγάντωση κάποιων ευρωπαϊκών πόλεων: Το Παρίσι στα μέσα του 19ου αιώνα είχε 1 εκατομμύριο κατοίκους και το Λονδίνο πάνω από 2 εκατομμύρια.
Αποτέλεσμα αυτής της αστυφιλίας (του ρεύματος προς τις πόλεις) υπήρξε η γιγάντωση κάποιων ευρωπαϊκών πόλεων: Το Παρίσι στα μέσα του 19ου αιώνα είχε 1 εκατομμύριο κατοίκους και το Λονδίνο πάνω από 2 εκατομμύρια.
Άσχημες συνθήκες διαβίωσης
Οι περισσότερες πόλεις δεν ήταν προετοιμασμένες να δεχθούν τόσο κόσμο και σε τόσο μικρό διάστημα.
Αυτό είχε ως συνέπεια οι άνθρωποι να ζουν σε άθλιες συνθήκες, με ανύπαρκτη υγιεινή και να ξεσπούν γι' αυτόν τον λόγο διάφορες επιδημίες, όπως της φυματίωσης και της χολέρας.
Αυτό είχε ως συνέπεια οι άνθρωποι να ζουν σε άθλιες συνθήκες, με ανύπαρκτη υγιεινή και να ξεσπούν γι' αυτόν τον λόγο διάφορες επιδημίες, όπως της φυματίωσης και της χολέρας.
Άσχημες συνθήκες εργασίας
Και στα εργοστάσια, όμως, οι συνθήκες εργασίας δεν ήταν καλύτερες:
Το μεροκάματο ήταν πολύ χαμηλό και μόλις μετά βίας έφτανε για τις καθημερινές ανάγκες, οι εργάτες δούλευαν σκληρά και πάρα πολλές ώρες (12 με 16 την ημέρα) και αρκετοί πέθαιναν εξαιτίας εργατικών ατυχημάτων.
Οι άνθρωποι δούλευαν κάτω από άσχημες εργασιακές συνθήκες. Οι εργάτες μετατρέπονταν σε απλά "γρανάζια" μιας μεγάλης μηχανής, αφού οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων το μόνο που ήθελαν από αυτούς ήταν να κάνουν τις ίδιες μηχανικές κινήσεις κάθε μέρα, προκειμένου να βγαίνει –και να αυξάνεται ταυτόχρονα– η παραγωγή.
Ο Τσάρλυ Τσάπλιν (Σαρλώ) διακωμωδεί στο φιλμ "Μοντέρνοι Καιροί"(1936) τις άθλιες συνθήκες εργασίας και τις συνέπειες που είχαν αυτές στο μυαλό και την ψυχή των ανθρώπων...
Το μεροκάματο ήταν πολύ χαμηλό και μόλις μετά βίας έφτανε για τις καθημερινές ανάγκες, οι εργάτες δούλευαν σκληρά και πάρα πολλές ώρες (12 με 16 την ημέρα) και αρκετοί πέθαιναν εξαιτίας εργατικών ατυχημάτων.
Οι άνθρωποι δούλευαν κάτω από άσχημες εργασιακές συνθήκες. Οι εργάτες μετατρέπονταν σε απλά "γρανάζια" μιας μεγάλης μηχανής, αφού οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων το μόνο που ήθελαν από αυτούς ήταν να κάνουν τις ίδιες μηχανικές κινήσεις κάθε μέρα, προκειμένου να βγαίνει –και να αυξάνεται ταυτόχρονα– η παραγωγή.
Ο Τσάρλυ Τσάπλιν (Σαρλώ) διακωμωδεί στο φιλμ "Μοντέρνοι Καιροί"(1936) τις άθλιες συνθήκες εργασίας και τις συνέπειες που είχαν αυτές στο μυαλό και την ψυχή των ανθρώπων...
Ο ουρανός των μεγαλουπόλεων σκεπαζόταν από τα καυσαέρια των εργοστασίων (images.fineartamerica.com)
Εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας
Η παιδική εργασία ήταν άλλο ένα τυπικό χαρακτηριστικό της Βιομηχανικής Επανάστασης: Χιλιάδες παιδιά εργάζονταν στα εργοστάσια, κάτω από εξαντλητικά ωράρια και απάνθρωπες συνθήκες.
Οι ανθρακωρύχοι
Εκείνοι, όμως, που βρίσκονταν σε πραγματικά άθλια θέση ήταν οι ανθρακωρύχοι, που εργάζονταν όλη την ημέρα, γονατιστοί ή ξαπλωμένοι μέσα σε τεράστιες στοές, με σκόνη, ζέστη και λίγο οξυγόνο, προκειμένου να εξορύξουν το πολύτιμο ορυκτό τής εποχής: τον άνθρακα (το κάρβουνο). Οι περισσότεροι από τους εργάτες εκείνους δεν μπορούσαν να εργάζονται για πολλά χρόνια, αφού αρρώσταιναν γρήγορα από αναπνευστικές παθήσεις και πέθαιναν νέοι.
Στην ουσία, οι ανθρακωρύχοι της εποχής της βιομηχανικής επανάστασης είναι οι άνθρωποι που θυσιάστηκαν για να φτάσει ο κόσμος μας στην σημερινή του ανάπτυξη...
Στην ουσία, οι ανθρακωρύχοι της εποχής της βιομηχανικής επανάστασης είναι οι άνθρωποι που θυσιάστηκαν για να φτάσει ο κόσμος μας στην σημερινή του ανάπτυξη...
Οι Λουδίτες
Οι μηχανές δημιούργησαν μεγάλα προβλήματα. Πάρα πολλοί έμεναν άνεργοι, αφού μία μηχανή έκανε την δουλειά αρκετών εργατών. Πολλοί άνθρωποι βρίσκονταν σε απόγνωση. Αναπτύχθηκε, έτσι, το κίνημα των Λουδιτών.
Οι Λουδίτες ήταν εργάτες στα εργοστάσια ή άνεργοι οι οποίοι, αντιδρώντας στην κυριαρχία των μηχανών, εισέβαλλαν στα εργοστάσια και τις κατέστρεφαν, με οποιοδήποτε τρόπο και οποιοδήποτε μέσον διέθεταν.
Οι Λουδίτες ήταν εργάτες στα εργοστάσια ή άνεργοι οι οποίοι, αντιδρώντας στην κυριαρχία των μηχανών, εισέβαλλαν στα εργοστάσια και τις κατέστρεφαν, με οποιοδήποτε τρόπο και οποιοδήποτε μέσον διέθεταν.
Κυρίως στράφηκαν εναντίον των κλωστοϋφαντουργικών μηχανών (αφού έτσι κι αλλιώς τα κλωστοϋφαντουργικά εργοστάσια κυριαρχούσαν τότε): Προειδοποιούσαν στην αρχή τον ιδιοκτήτη του εργοστασίου να πετάξει τις μηχανές του και, αν εκείνος δεν συμμορφωνόταν, μουντζούρωναν τα πρόσωπά τους για να μην αναγνωρίζονται και κατόπιν έκαναν έφοδο στο εργοστάσιο και τις κατέστρεφαν.
Πολλοί ερμήνευσαν το κίνημα των Λουδιτών σαν τον φόβο των ανθρώπων απέναντι στο καινούριο και την πρόοδο.
Στην πραγματικότητα, εκτός από αυτούς που σίγουρα φοβούνταν τις μηχανές και το καινούριο που αυτές έφερναν, οι Λουδίτες αντιδρούσαν στις άθλιες συνθήκες εργασίας που κυριαρχούσαν στα εργοστάσια και στην ανεργία στην οποίαν οδηγούνταν οι άνθρωποι της εποχής εξαιτίας των μηχανών.
Αυτό που δεν είχαν συνειδητοποιήσει, δηλαδή, ήταν πως δεν έφταιγαν οι μηχανές ως εργαλεία, αλλά το σύστημα κοινωνικής εκμετάλλευσης των ανθρώπων από εκείνους που είχαν στην ιδιοκτησία τους τις μηχανές.
Πολλοί ερμήνευσαν το κίνημα των Λουδιτών σαν τον φόβο των ανθρώπων απέναντι στο καινούριο και την πρόοδο.
Στην πραγματικότητα, εκτός από αυτούς που σίγουρα φοβούνταν τις μηχανές και το καινούριο που αυτές έφερναν, οι Λουδίτες αντιδρούσαν στις άθλιες συνθήκες εργασίας που κυριαρχούσαν στα εργοστάσια και στην ανεργία στην οποίαν οδηγούνταν οι άνθρωποι της εποχής εξαιτίας των μηχανών.
Αυτό που δεν είχαν συνειδητοποιήσει, δηλαδή, ήταν πως δεν έφταιγαν οι μηχανές ως εργαλεία, αλλά το σύστημα κοινωνικής εκμετάλλευσης των ανθρώπων από εκείνους που είχαν στην ιδιοκτησία τους τις μηχανές.
Η δεύτερη περίοδος της Βιομηχανικής Επανάστασης
Η δεύτερη φάση της Βιομηχανικής Επανάστασης ξεκίνησε από τα τέλη του 19ου αιώνα, με την ανακάλυψη και ευρεία χρήση του ηλεκτρισμού (κατά τα μέσα του 18ου αιώνα).
Το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά εφευρέσεων, όπως η ηλεκτρογεννήτρια (1866), ο τηλέγραφος (1844), το τηλέφωνο (1876), ο ηλεκτρικός λαμπτήρας (1880).
Το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά εφευρέσεων, όπως η ηλεκτρογεννήτρια (1866), ο τηλέγραφος (1844), το τηλέφωνο (1876), ο ηλεκτρικός λαμπτήρας (1880).
Μηχανές εσωτερικής καύσης
Παράλληλα, με την ανακάλυψη του πετρελαίου δημιουργήθηκαν οι μηχανές εσωτερικής καύσης (μηχανές που έχουν ως καύσιμο το πετρέλαιο ή την βενζίνη).
Οι μηχανές αυτές αντικατέστησαν τις λιγότερο αποτελεσματικές ατμομηχανές και έδωσαν νέα ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη.
Οι μηχανές αυτές αντικατέστησαν τις λιγότερο αποτελεσματικές ατμομηχανές και έδωσαν νέα ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη.
Καπιταλισμός: Ο θάνατός σου, η ζωή μου...
Από την άλλη όμως οι μηχανές "έκλεψαν" τις θέσεις εργασίας πολλών ανθρώπων, αφού μία μηχανή έβγαζε δουλειά πολλών εργατών. Αυτό οδήγησε πολλούς ανθρώπους στην ανεργία και την φτώχεια.
Άρχισε έτσι να δημιουργείται το οικονομικό περιβάλλον του καπιταλισμού (<capital = κεφάλαιο, από τα χρήματα τα οποία συγκέντρωναν οι αστοί που κατείχαν τα εργοστάσια και πλούτιζαν διαρκώς, εις βάρος των υπόλοιπων ανθρώπων), το περιβάλλον δηλαδή που μεταφέρει στην ανθρώπινη κοινωνία τους νόμους της ζούγκλας: ο ισχυρότερος και ο ικανότερος κερδίζει· οι υπόλοιποι ας πρόσεχαν...
Άρχισε έτσι να δημιουργείται το οικονομικό περιβάλλον του καπιταλισμού (<capital = κεφάλαιο, από τα χρήματα τα οποία συγκέντρωναν οι αστοί που κατείχαν τα εργοστάσια και πλούτιζαν διαρκώς, εις βάρος των υπόλοιπων ανθρώπων), το περιβάλλον δηλαδή που μεταφέρει στην ανθρώπινη κοινωνία τους νόμους της ζούγκλας: ο ισχυρότερος και ο ικανότερος κερδίζει· οι υπόλοιποι ας πρόσεχαν...
Καπιταλιστές ξαπλώνουν πάνω σε τσουβάλια με χρήματα τα οποία έχουν κερδίσει εις βάρος
του λαού, που τους υποβαστάζει. Λιθογραφία του 1883 (en.wikipedia.org)
του λαού, που τους υποβαστάζει. Λιθογραφία του 1883 (en.wikipedia.org)
Η γέννηση του εργατικού κινήματος
Ο καπιταλισμός και οι άσχημες συνθήκες εργασίας έφεραν και τις πρώτες διαμαρτυρίες των ανθρώπων, για καλύτερες συνθήκες δουλειάς και διαβίωσης.
Οι εργάτες με τα χρόνια οργανώθηκαν σε συνδικάτα και ξεκίνησαν να προχωρούν σε κινητοποιήσεις και απεργίες.
Αναπτύχθηκε το εργατικό κίνημα, που οδήγησε στην μεγάλη απεργία στο Σικάγο την πρώτη Μαΐου του 1883 (ακολουθώντας τις επιτυχημένες διεκδικήσεις των Καναδών εργατών το 1878), προκειμένου να κατακτήσουν οι άνθρωποι την καθιέρωση των 8 ωρών εργασίας την ημέρα.
Οι εργάτες με τα χρόνια οργανώθηκαν σε συνδικάτα και ξεκίνησαν να προχωρούν σε κινητοποιήσεις και απεργίες.
Αναπτύχθηκε το εργατικό κίνημα, που οδήγησε στην μεγάλη απεργία στο Σικάγο την πρώτη Μαΐου του 1883 (ακολουθώντας τις επιτυχημένες διεκδικήσεις των Καναδών εργατών το 1878), προκειμένου να κατακτήσουν οι άνθρωποι την καθιέρωση των 8 ωρών εργασίας την ημέρα.
Η απεργία εκείνη του 1866 πνίγηκε στο αίμα, όμως από το 1890 άρχισε να γιορτάζεται από τα συνδικάτα η 1η Μαΐου ως ημέρα των εργαζομένων, πράγμα που συμβαίνει και σε όλο τον κόσμο σήμερα.
Πηγές:
Για την δημιουργία της ανάρτησης, εκτός από τις ήδη αναφερθείσες πηγές,
βοήθησαν –χωρίς να ερωτηθούν...– οι ιστότοποι:
Αταξίες στην Άνω Σύρο
www.homohominus.net
el.wikipedia.org
Κατεβάστε το μάθημα (σε μορφή pdf) στον υπολογιστή σας. ΚΛΙΚ ΕΔΩ!